Deliryum, genellikle ani başlayan, geçici ve değişken bir zihinsel durumdur. Bu durum, kişinin dikkatini sürdürme yeteneğinin azalması, düşünce süreçlerinde karmaşıklık, bilinç durumunda dalgalanmalar ile karakterizedir.
Deliryum Nedir?
Deliryum, ani bir başlangıç gösteren ve bilinç düzeyinde değişikliklerle karakterize edilen geçici bir zihinsel durumdur. Bu durum, kişinin dikkatini toplamasını zorlaştırır, düşüncelerinin akışını bozar ve gerçeklik algısını etkiler. Bu rahatsızlık genellikle tıbbi bir durumun, zehirlenmenin veya ilaçların yan etkisi olarak ortaya çıkarak sıklıkla yaşlı bireylerde görülmektedir. Bununla birlikte, cerrahi müdahaleler, enfeksiyonlar, metabolik dengesizlikler veya ciddi duygusal stres gibi çeşitli faktörler de deliryuma yol açabilir.
Bu rahatsızlığın belirtileri arasında kafa karışıklığı, uyku hali veya aşırı uyanıklık, halüsinasyonlar, yanılsamalar ve bilişsel işlevlerde bozulma bulunur. Deliryum, sıklıkla geçici bir durum olsa da, özellikle yaşlı bireylerde tedavi edilmediğinde ciddi sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Bununla birlikte uzun vadeli bilişsel bozulmalara neden olabilir. Bu nedenle, deliryumun tanınması ve uygun şekilde yönetilmesi, hem hastalar hem de sağlık hizmeti sağlayıcıları için büyük bir öneme sahiptir.
Deliryum Neden Olur?
- Tıbbi Durumlar: Enfeksiyonlar (örn. zatürre), metabolik dengesizlikler (örn. elektrolit bozuklukları),
- İlaçlar: Yan etkileri olan ilaçlar, aşırı doz veya yoksunluk,
- Cerrahi Müdahale: Anestezi sonrası bilinç değişiklikleri,
- Alkol: Alkol yoksunluğu veya aşırı alkol alımı,
- Zehirlenme: Kimyasal maddeler, ağır metaller veya ilaç zehirlenmesi,
- Aşırı Stres: Psikolojik travma veya yoğun duygusal stres,
- Beyin Yaralanmaları: Travmatik beyin hasarı veya inme,
- Uyku Bozuklukları: Uyku eksikliği veya düzensiz uyku düzeni,
- Yaş Faktörü: Özellikle yaşlı bireylerde daha sık görülmesi,
- Hiperaktivite veya Hipoaktivite: Aşırı hareketlilik veya aşırı huzursuzluk hali.
Belirtileri Nelerdir?
- Kafa karışıklığı,
- Halüsinasyonlar,
- Değişken bilinç düzeyi,
- Yanılsamalar,
- Hareket hızında değişiklik,
- Düşünce bozuklukları,
- Konsantrasyon zorluğu,
- Günlük aktivitelerde zorluk,
- Duygusal dalgalanmalar,
- Fiziksel belirtiler (terleme, titreme, çarpıntı).
Deliryum Nasıl Teşhis Edilir?
Bu rahatsızlık genellikle aniden, dalgalı seyreden ve bilişsel işlevlerde bozulmaya yol açan bir durumdur. Teşhis edilmesi, hem klinik gözlemler hem de hastanın tıbbi geçmişinin dikkatlice değerlendirilmesiyle yapılmaktadır. İlk olarak hasta dikkat, oryantasyon, bellek ve düşünme yetilerinde hızlı bir bozulma gösteriyorsa, deliryum şüphesi bulunur. Doktorlar, dikkat dağınıklığı, konfüzyon, halüsinasyonlar ya da ajitasyon gibi belirtileri gözlemler. Confusion Assessment Method (CAM) gibi ölçekler, deliryum teşhisinde sıklıkla kullanılmaktadır. Deliryumun altında yatan nedenleri belirlemek amacıyla kan testleri, nörolojik muayene ve görüntüleme yöntemleri de yapılabilmektedir. Teşhis sürecinde deliryumun diğer bilişsel bozukluklarla (örneğin demans) karıştırılmaması oldukça önemlidir. Bu nedenle hastanın durumu dikkatlice değerlendirilmelidir.
Deliryum Tedavisi Nasıl Yapılır?
Bu rahatsızlığın tedavisi, altta yatan nedene bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Öncelikle, enfeksiyon, elektrolit dengesizlikleri, ilaç yan etkileri veya alkol yoksunluğu gibi deliryuma yol açabilecek faktörler tespit edilerek düzeltilir. Sonrasında hastanın güvenliğini sağlamak için çevresel düzenlemeler yapılmaktadır. Aydınlatmanın iyileştirilmesi, sessiz ve sakin bir ortam oluşturulması oldukça önemlidir. Tedavi sürecinde, hasta sık sık kontrol edilerek, yeterli sıvı ve besin alımı sağlanmalıdır. Ağır vakalarda, dikkatli dozda verilen antipsikotik ilaçlar kullanılabilmektedir. Ayrıca, hasta yakınlarının ve bakım ekibinin hastanın ruh halindeki değişikliklere karşı bilinçli olması ve destekleyici bir yaklaşım sergilemesi tedavide önemli bir rol oynar.
Sık Sorulan Sorular
Bu rahatsızlığın üç ayrı türü bulunmaktadır. Bunlar kendi aralarında hipoaktif, hiperaktif ve karışık tip olmak üzere üçe ayrılmaktadır.
Deliryuma, idrar yolu enfeksiyonu ve zatürre gibi enfeksiyonlar, elektrolit dengesizlikleri, böbrek ve karaciğer yetmezliği, beyin travması veya inme, alkol yoksunluğu, ilaç zehirlenmesi veya yan etkileri, kalp yetmezliği ve kanser gibi şiddetli kronik hastalıklar neden olabilmektedir.
Bu rahatsızlık en çok yaşlı yetişkinlerde, özellikle 65 yaş ve üzeri kişilerde görülmektedir. Ancak her yaş grubunda görülme ihtimali vardır.
