Tik Bozuklukları (Tourette Sendromu)

Tik bozuklukları, genellikle çocukluk döneminde başlayan nörolojik bir hastalıktır. Bu hastalık, ilk kez 1985 yılında, Fransız Doktor Gerard Gilles de La Tourette tarafından tanımlanmıştır. Halk arasında genellikle kendini tutamama ve tik hastalığı olarak anılır.

Tik Bozukluğu Nedir?

Tik bozukluğu, kontrol edilemeyen ve tekrarlayan ani hareketlerden meydana gelen tikler olarak kendini gösteren nörolojik bir rahatsızlıktır. Örneğin, tekrar tekrar göz kırpmak, omuz silkmek veya rahatsız edici sözler söylemek gibi çeşitli hareket ve durumları kapsamaktadır. Tikler çocukluk döneminde, 2 ila 15 yaşları arasında ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte erkeklerin Tik bozuklukları geliştirme olasılığının kadınlardan daha fazla olduğu bilinmektedir.

Tik Bozuklukları Belirtileri

Tourette bozuklukları belirtileri, sahip olunan tik bozukluğu türlerine bağlı olarak farklılık göstermektedir. Eğer belirtiler, bu türlerden herhangi birine girmiyorsa, nonspesifik (nedeni olmayan) olarak teşhis edebilir. Yapılan bazı araştırmalar da bu hastalığın kalıtsal olduğunu belirlemiştir. Tourette sendromlu bireyin, çocuğunda %50 oranında aynı hastalığın görüldüğü belirlenmiştir. Bununla birlikte tikler çoğunlukla, sinirsel bazı davranışlarla karıştırılır. Bunlar genel olarak stres dönemlerinde yoğunlaşırlar ama uyku sırasında kaybolurlar.

Tikleri olan kişiler kontrolsüz bir şekilde kaşlarını kaldırıp indirebilir, omuzlarını silkebilir, burnunu çekebilir veya yumruklarını sıkabilir. Bunların hepsi fiziksel tiklerdir. Bazen bir tik, boğazınızı tekrar tekrar temizlemenize, dilinizi ağzınızın içinde döndürmenize veya homurdanma gibi belirli bir ses çıkarmanıza sebep olabilmektedir.

Tik Bozuklukları Türleri

Genel olarak tik bozuklukları çeşitleri üç şekilde sınıflandırılmaktadır. Bunlar; Tourette sendromu, kalıcı (motor (hareket) veya vokal (ses)) tik bozukluğu ve geçici tik bozukluğudur.

Tik bozuklukları, mevcut olan türe göre (motor veya vokal veya her ikisinin birleşimi) ve semptomların süresine göre birbirinden farklılık göstermektedir. Motor veya vokal tik bozukluğu olan kişilerde en az 1 yıl semptomlar sık aralıklarla kendini gösterir. Geçici tik bozukluğu olan kişilerde ise motor veya vokal tiklerden biri veya her ikisi olabilir, ancak semptomları 1 yıldan daha kısa bir sürede görülür.

Tourette Sendromu (TS)

TS tanısı koyabilmek için şu belirtilerin gözlemlenmesi gerekir:

• İki veya daha fazla motor tik (omuzları kırpma veya omuz silkme) ve en az bir vokal tik (uğultu, boğazı temizleme veya bir kelimeyi bağırarak söyleme) görülüyorsa,
• En az bir yıldır tekrarlanan hareketler varsa,
• 18 yaşından önce tik geliştiyse Tourette Sendromu tanısı konulur.

Kalıcı (Motor veya Vokal) Tik Bozukluğu

Kalıcı bir tik bozukluğunun olup olmadığını anlayabilmek için kişide şu durumların gözlemlenmesi gerekir:

• Bir veya birden fazla motor ve vokal tik,
• Neredeyse her gün birçok kez ortaya çıkan veya bir yıldan daha uzun bir süre aralıklı olarak görülen tikler,
• TS tanısı henüz konulmamış hastalarda görülen tik bozukluklarına kalıcı tanısı konulabilmektedir.

Geçici Tik Bozukluğu

Geçici tikler, motor veya vokal tiklerden oluşmaktadır. Bir yıldan daha uzun sürmeyen, her gün artmalar ve azalmalarla izlenen basit tiklerdir. Bununla birlikte bu tür tik hastalıklarının gelişmesinde stres ve çevresel faktörler etkilidir. Geçici tik bozukluğunun olup olmadığını anlayabilmek için kişide şu durumların gözlemlenmesi gerekir:

• Tikler arka arkaya oluşmuyorsa,
• 1 yıldan daha uzun süre devam etmiyorsa,
• TS, kalıcı motor ve vokal tik bozukluğu teşhisi konulmamış kişilerde geçici tik bozukluğu tanısı konulabilmektedir.

Yaygın Olarak Görülen Motor ve Vokal Tikler

Genel olarak tikler, hareket (motor) ve sesleri (vokal) içermektedir. Yaygın olarak görülenleri ise şu şekildedir:

• Motor Tikler: Göz kırpma, nesnelere dokunma, omuz silkme, burun çekme, ağız hareketleri ve zıplama gibi tekrarlanan tüm hareketler motor tikler grubuna girmektedir.
• Vokal Tikler: Homurdanma, öksürme, kelimelerin devamlı tekrarı, bağırma, kaba küfürler etme vb. gibi sesli tekrarlanan durumlar vokal tikler grubuna girmektedir.

Çocuklarda Tik Bozukluğu

Genel olarak çocuğun tik bozukluğu geliştirmesinde, genetik sosyal faktörler ile ebeveynleri ve yakın çevresinden gördüğü muamele de oldukça etkilidir. Aile içi sorunlar, kardeş kıskançlığı, çocuğun sürekli eleştirilmesi, kıyaslanma veya güvensiz bir ortam, çocuğun tik sahibi olmasını etkileyen diğer faktörlerdendir. Eğer tik bozukluğu olan bir çocuğunuz varsa, mutlaka profesyonel bir yardım almanız çok önemlidir. Bunun için alanında deneyimli bir Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Uzmanına başvurmanız gerekir.

Tik Bozuklukları Tanı Yöntemleri

Tik bozukluklarının teşhis edilebilmesi için yapılan özel bir tetkik yöntemi yoktur. Bununla birlikte geçmiş hastalı öyküleri ve ailede geçirilen Tourette Sendromu öyküsü ön tanı için çok önemli bir bulgudur. Bununla birlikte sendromun teşhisi için genellikle aşağıdaki kriterler kullanılmaktadır:

• Kişide motor ve vokal tiklerden en az birinin veya her ikisinin bulunması,
• Bir yıldan daha uzun süre tiklerin varlığı ve aralığı,
• 18 yaşından önce sendromun geçirilme durumu,
• Sendromun nedensiz bir şekilde ortaya çıkması.

Bu bulgular genel itibari ile bir sendromun varlığını işaret edebilmektedir. Ancak bunlarla birlikte sıklıkla bazı kan testleri ve Manyetik Rezonans gibi görüntüleme tetkikleri de istenebilmektedir.

Tik Bozuklukları Nedenleri ve Risk Faktörleri

Tik bozukluğunun neye bağlı olarak geliştiği tam olarak bilinememekle birlikte, genetik ve çevresel faktörlerin karışımı ile ortaya çıkan bir hastalık olduğu tahmin edilmektedir. Bununla birlikte bu sendromun gelişmesinde, beyindeki dopamin ve serotonin dahil olmak üzere sinir uyarılarını ileten bazı kimyasallar rol oynayabilmektedir.

Bu sendrom için bilinen risk faktörleri ise; bu sendromu ailede daha önce geçirmiş birilerinin bulunması ve cinsiyet faktörüdür. Erkeklerde kadınlara oranla Tourette sendromu geliştirme olasılığı daha fazladır.

Tik Bozuklukları Komplikasyonlar

Tik rahatsızlıkları olan kişiler genel olarak sağlıklı ve aktif bir yaşam sürmektedirler. Tourette sendromu çoğunlukla kişinin imajına zarar verebilecek davranışsal ve sosyal problemleri kapsar. Bununla birlikte, bu sendromun uzun süre devam etmesi şu komplikasyonlara neden olabilmektedir:

• Dikkat eksikliği
• Hiperaktivite bozukluğu (DEHB)
• Depresyon
• Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB)
• Anksiyete bozuklukları
• Öğrenme güçlükleri
• Uyku bozuklukları
• Tiklere bağlı vücut ağrıları
• Öfke kontrolü problemleri.

Tik Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?

Tourette Sendromu için belli bir tedavi şekli bulunmamaktadır. Uygulanan destekleyici tedaviler ise genel olarak, günlük aktivitelere ve işlevselliği kontrol etmeyi amaçlamaktadır. Bununla birlikte tiklerin hafif seyrettiği bazı durumlarda tedavi gerekli olmayabilir. Tik hastalıkları için destekleyici olarak uygulanan bazı ilaç tedavileri ve terapi yöntemleri şunlardır:

İlaç Tedavisi

Bu tedaviler genellikle, sendromun etkilerini azaltmak ve hastanın daha konforlu bir yaşam sürdürmesine yardımcı olmak amacıyla uygulanmaktadır. Bu anlamda uygulanan bazı tedaviler aşağıdaki gibidir:

• Dopamin Düzeyini Azaltan İlaçlar: Bu ilaçlar, tiklerin azalmasında ve kontrol edilmesinde büyük ölçüde yardımcı olmaktadır. İhtimal dahilinde olan yan etkiler arasında, kilo alımı ve istemsiz tekrarlayan hareketler sayılabilmektedir.
• Botoks: Özellikle şiddetli motor tiklere sahip hastalarda, kaslar büyük ölçüde etkilenmektedir. Bu kasları rahatlatmak ve tiklerin şiddetini azaltmak için botoks enjeksiyonları uygulanmaktadır.
• Santral Adrenerjik İnhibitörler: Bunlar merkezi sinir sisteminin kalp hızını artırmak için sinyal göndermesini engellemek amacıyla beyin üzerinde direkt etkili ilaçlardır. Santral adrenerjik inhibitörlerle, dürtülerin ve öfke nöbetleri gibi bazı davranışsal problemlerin kontrol edilmesinde etkilidir. Yan etkileri arasında en sık görüleni, uyku halidir.
• Antidepresanlar: Depresyon, stres veya kaygı durumlarını en aza indirmek amacıyla uygulanan tedavilerdendir.

Terapi Yöntemleri

Bu sendromda ilaç tedavilerinin yanında bazı terapiler de uygulanmaktadır. Bu sendromu destekleyici olarak sıklıkla uygulanan terapi teknikleri şu şekildedir:

• Psikoterapi: Davranış bozukluğuna sahip bireyler, psikolojik destek almaları halinde sahip oldukları sendrom ile daha rahat başa çıkabilirler. Bunun yanında var olan depresyon, stres ve kaygı bozukluğu problemleri de aynı anda giderilebilmektedir.
• Davranış Terapisi: Tiklerin giderilmesine yardımcı olmak için uygulanan bazı bilişsel davranışsal terapiler bulunmaktadır. Bu terapilerle, süreci yakından takip edebilmek mümkündür. Bu terapiler sayesinde hastalar, kendilerinde var olan tikleri izleyebilirler. Uyarıcı olan dürtüleri fark edebilir ve tikle uyumlu olmayan bir şekilde hareket edebilmeyi öğrenebilirler.
• Derin Beyin Stimülasyonu (DBS): Bu tedavi şekli, beynin spesifik bölümlerini elektriksel olarak uyaran bir beyin pacemaker implantasyonunu (beynin içine pile çalışan bir cihaz yerleştirilmesi) içeren tedavi çeşitlerinden yalnızca biridir. Uygulanan diğer tedavilerden hiçbirine yanıt vermeyen şiddetli tiklerin kontrol edilmesinde DBS tedavisi etkili olur. Bununla birlikte DBS tedavisinin komplikasyonları ve riskleri hala erken araştırma aşamasındadır.

 

Sık Sorulan Sorular