Bağ ve Menisküs Yırtılması – Yaralanması

Menisküs yırtılması ve bağ yırtılması gibi problemler, Ortopedi ve Travmatoloji uzman hekimleri tarafından başarıyla tedavi edilmektedir. Bağ yaralanması ve menisküs yaralanması gibi rahatsızlıklara bağlı olarak, dizde stabilizasyon kaybı, şiddetli ağrı ve şişme görülebilmektedir. Hastaların gündelik yaşamlarına da yüksek oranda zarar veren bu rahatsızlıkları, Avicenna Hastanesi Ortopedi ve Travmatoloji bölümü uzman hekimleri anlattılar.

Menisküs Nedir?

Menisküs, uyluk kemiğinin ve kaval kemiğinin arasında bulunan bir yastıkçık olarak tanımlanabilir. Her bir dizde iki adet bulunan menisküsler, kıkırdak yapısındaki sert dokulardır. Menisküs yırtıklarında erken tanı büyük önem taşımaktadır. Menisküsün uzun bir süre boyunca yırtık halde kalması, diz ekleminin stabilite problemleri yaşamasına neden olabilir.

Menisküs Yırtılması

Dizde menisküs yırtılması, en yaygın karşılaşılan diz problemlerinden birisidir. Dizdeki menisküs yırtığı, yoğun ağrılara ve kasların zayıflamasına neden olabilmektedir. Menisküsler, devamlı hareket halinde olan kemiklerin yıpranmasına ve aşınmasına, bir yastık görevi görerek engel olur. Fakat, dizin bükülmesi ile yırtılma meydana gelebilmektedir. Bazı hastalarda aşınan kıkırdak parçasının bir kısmı kopabilir ve hareketliliğin engellenmesine sebep olabilir. Bu hareket engeline, diz eklemlerinin arasına sıkışması neden olmaktadır.

Menisküs Yaralanması

Menisküs yaralanması, en çok meydana gelen eklem yaralanmalarından birisidir. Genç bireylerde genellikle bir spor dalıyla uğraş esnasında ortaya çıkarken, yaşlılarda ters hareketlere bağlı olarak görülmektedir. Tedavisi oldukça zor olan bu tarz yırtılmalar, genellikle sporcuların kariyerlerini büyük oranda etkilemektedir. Yaşlılarda ise durum biraz daha farklıdır. Gündelik yaşamı olumsuz olarak büyük oranda etkileyen yaralanmalar, yaşlılarda daha rahat tedavi edilmektedir.

Menisküs, halk arasında bir hastalık adı gibi bilinir. Aslında bu bir hastalık değil, dizi koruyan kıkırdak parçanın adıdır. Dizler, vücudun en çok kullanılan eklemleridir ve menisküs, bu eklemleri korumakla görevlidir. Aynı zamanda dizlerin rahat hareket edebilmesini de sağlamaktadır. Her dizde iki adet bulunmaktadır. Birisi dizin dış yapısını korurken, diğeri de iç yapısını korumaktadır. Koruma görevini, dize binen yükü eşit bir şekilde dağıtarak sağlamaktadır. Aniden meydana gelen travmalarda şok gücünü emerek durdurmak başlıca görevi olsa da, kimi zaman hastalarda menisküs yaralanmaları meydana gelebilmektedir.

Menisküs Yırtılması Nedir?

Yarım ay şeklinde ve kıkırdağa benzer yapısıyla menisküs, femur ve tibia kemiklerinin yüzeyinde eklem kıkırdağını korumaya yarar. Eklemlerle bulunan kıkırdaklar, eklemlerin birbirlerini zarara uğratmadan kaymasını sağlamakla görevlidir. Menisküsün oldukça yüksek bir bölümünde herhangi bir kan dolaşımı bulunmamaktadır. Sadece dış yüzeyinin bir kısmında kan dolaşımı yaşanmaktadır. Bu da kan dolaşımının olduğu yerlerde iyileşmenin kısmen de olmasını sağlarken, kan dolaşımı olan yerlerde iyileşmenin kendi kendine başarılamamasına neden olur. Menisküsler oldukça büyük bir göreve sahiptir. Dize binen yoğun yükleri adeta bir şok emicisi olarak engeller. Ancak dize binen yükün fazla ağır olması, bükülme ya da beklenmeyen bir travmaya bağlı olarak yırtılma meydana gelebilmektedir.

Menisküs Yırtığı Neden Olur?

Menisküs yırtılmaları, tenis, voleybol, basketbol ve futbol gibi çeşitsi spor dallarıyla ilgilenenlerde özellikle daha fazla görülmektedir. Yürüme ya da koşma esnasında, vücut ağırlığının dizlerde olduğu bir anda hızlıca durmaya ya da dönmeye bağlı olarak yırtılmalar meydana gelebilir. Genç insanlarda bu doku çok daha sağlamdır ve yırtılmalar çok daha zor meydana gelir. Ancak yaşlılarda basit hareketlerde bile menisküs yaralanmaları meydana gelebilmektedir. Genel olarak çapraz bağ ve menisküs yaralanması nedenleri aşağıdaki gibidir:

• Tenis, kayak, futbol veya basketbol gibi sporları yaparken aniden ters bir hareket yapma
• Aniden diz çökme, bükme ya da fazla esnetme
• Ağır kaldırmak, vücut ağırlığının tümünün dize yüklenmesi
• Kıkırdakta meydana gelen sürekli ufak yaralanmalar
• Yaşlanmaya bağlı olarak menisküste aşınmalar oluşması
• Doğuştan var olan problemler

Menisküs Yırtılması Belirtileri

Hastaların yırtılma gibi durumlarda ilk şikayetçi oldukları konu, dizdeki yoğun ağrıdır. Bu ağrılara şişlikler ve sertleşmeler de eşlik etmektedir. Hastalar için yaralanma sonrasında merdiven inip çıkmak, oturup kalkmak ya da bir yokuşu tırmanmak zorlayıcı olmaya başlar. Bu tarz zorlanmalar, yaşanan hasarın ilk belirtileri olarak dikkate alınmalıdır. Ancak hastaların büyük çoğunluğu, bu ilk sinyalleri dikkate almayarak, sorunun çok daha büyük bir noktaya ilerlemesine zemin oluşturmaktadır. Dikkate alınmayan durumlarda rahatsızlık, diz eklemlerinin kitlenmesine ve hatta diz boşalmasına kadar ilerlemektedir. Bu yüzden aşağıda yer alan belirtilerin ilk ortaya çıktığı andan itibaren tedavi alınması ve gerekirse ameliyat olunması şarttır:

• Dizlerde şiddetli ağrı yaşanması
• Dizlerde sertleşme ve şişme
• Dizlerin kitlenmesi ve dizin boşalması hissi

Menisküs Yırtılması Tedavisi

Hastalığın oluştuğu kişilere uygulanan tedavi tekniği, ortaya çıkan yaralanmanın ya da yırtılmanın şiddetine göre farklılık göstermektedir. Akut şekilde meydana gelen hadiselerde, dize buz uygulaması yapılması, dizin vücuda oranla yüksekte tutulması ve dinlenmek, tedavi sürecinin ilk adımlarıdır. Tedavi süreci kendi içerisinde üçe ayrılmaktadır:

• Egzersizler
• İlaç Tedavisi
• Cerrahi Seçenekler

Şiddetin az olduğu yırtılmalarda, doktorlar çeşitli egzersizler ve ilaçlar vererek tedavi sağlayabilirler. Doktorların önerdiği egzersizlerin doğru yapılması, ilaçların düzgün kullanılması ve dinlenme ile rahatsızlıktan kurtulmak mümkün olabiliyor.

Menisküs Yırtılması Ameliyatı

Yırtılmanın şiddetli olduğu hastalarda, menisküs dokusu hastadan tümüyle alınır. Total menisektomi ismini almış olan bu cerrahi işlemden sonra, hastalarda ilerleyen yıllarda farklı problemler görülebilmektedir. Bu yüzden doktorlar, menisküsün kısmi olarak alınmasından yana olurlar. Aynı şekilde bazı hastalarda, yırtılmayı dikme yoluna da gidilebilmektedir. Cerrahlar yaralanmanın seviyesine ve hastanın ameliyata uygunluğuna bakarak operasyon gerçekleştirirler. Eğer hastanın hareketli bir yaşamı varsa ve dizdeki doku fazla zarara uğramamışsa, menisküsün tamir edilmesi gündeme getirilmelidir. Öte yandan günümüzde kadavralardan alınan menisküs dokusunun hastaya nakil edilmesi de bir cerrahi seçenek haline gelmiştir. Menisküs nakli olarak uygulanan bu işlemde, menisküs dokusu sağlam olan bir ölüden alınan sağlam menisküs, hastanın problemli menisküsü ile değiştirilmektedir.

Bağ Yırtılması

Dizdeki bağlar, eklemin içerisinde bulunmaktadır. Bağlar ön tarafta ve arka tarafta bulunarak, adeta bir X oluştururlar ve birbirlerine bağlı dururlar. Bu yüzden çapraz bağlar olarak bilinirler. Dizin ileriye ve geriye doğru hareket etmesini sağlamakla görevlidirler. Diz eklemi, üç adet kemiğin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Uyluk kemiği, shinbone kemiği ve diz kapağı diz eklemini oluşturmaktadır. Diz ekleminin yürüme, koşma, zıplama gibi zorlayıcı eylemleri yerine getirebilmesi için, çapraz bağlar bu kemikleri bir arada tutarlar. Bu bağlardan iki tanesi iç ve dış yanlarda, bir tanesi ön tarafta, diğeri de arka tarafta bulunmaktadır. Bu bağların zorlayıcı bir hareket, travma ya da bükülme gibi durumlara bağlı olarak yırtılmasına bağ yırtılması denir.

Bağ Yaralanması

Zorlamaya, travmaya ya da bükülmeye bağlı olarak dizde oluşan ağrılar neticesinde hasta doktor kontrolüne gider ve burada detaylı bir muayene gerçekleştirilir. Muayenenin akabinde hastaya MR çekilir ve çapraz bağların durumu netleştirilir. Arka ve ön çapraz bağlarda meydana gelen yırtıklar kısmen ya da tam olarak iyileşebilmektedir. Gereken önlemlerin alınması ve tedavilerin doğru uygulanması halinde, hafif şiddetli yaralanmalar iyileşme gösterir. Ancak tam yırtık ya da kopma adı verilen durum meydana gelirse, hastanın kendi kendisine iyileşmesi mümkün değildir. Sporcularda, kopma teşhisinin ardından ameliyat kararı alınır. Ancak sporcu olmayanlarda alternatif tedavilerin ve fizik tedavinin sonuna kadar denenmesi faydalı olmaktadır. Resmi olarak sporcu olmayanlarda rehabilitasyon sürecine girmek ve fizik tedavi almak, zamanla iyileşme sağlayabilmektedir. Rehabilitasyon süreci, içerisinde aşağıda yer alanları barındırmaktadır:

• Havuz tedavisi
• Lazer
• Manyetik alan

Özellikle havuzda gerçekleştirilen yürüme egzersizleri, çok sayıda hastada başarılı olmaktadır. Çapraz bağ yırtılması ya da bağ kopması ameliyatı olan hastalarda ise, ameliyattan bir gün sonra rehabilitasyona başlamak gerekmektedir. Böylece hastanın diz bölgesi eski işlevselliğine ve hareketliliğine kavuşabilir. Yoğunluğu ve hastadan aldığı vakti giderek artan egzersiz programlarıyla, hem dizin çevresinde bulunan kaslar güçlendirilir, hem de dizin elastikliği artırılır. Rehabilitasyon ve fizik tedavi sürecinde çeşitli bandajlar ve breysler kullanılabilmektedir. Sporcularda bu rehabilitasyon süreci, ne yazık ki 6 ayı bulabilmektedir.

İç Yan Bağ Yırtılması

İç yan bağ problemleri sıklıkla dizin ters şekilde bükülmesi ya da travmatik bir darbe almasıyla ortaya çıkmaktadır. Yırtılma, yaralanma ve en kötüsü kopma şeklinde kendisini gösterir. Genellikle dövüşçülerde, futbolcularda ve basketbolcularda görülmektedir. Gündelik yaşamda ise dizin bükülmesi, kontrolsüzce düşülmesi, ters adım atma ve farklı hareketlere bağlı olarak meydana gelmektedir.

İç Yan Bağ Yırtığı Belirtileri

İç yan bağ yaralanmalarının seviyesine göre belirtiler farklılık göstermektedir. Hafif yaralanmalarda, dizin iç yan tarafında hassasiyet oluşmaktadır. Şişme gibi bir belirti genellikle oluşmaz ve ağrılar hafif yaşanır. Özellikle dizi bükme gibi durumlarda ağrılar kendisini gösterir.

Biraz daha ileri yırtılmalarda ise, hastanın dizinin iç kısmındaki hassasiyet biraz daha fazladır. Aynı zamanda belli bir seviyede şişme ile karşı karşıya kalınabilir. Dizi tamamen bükmek mümkün olmazken, belli bir stres uygulanması halinde ağrılar şiddetlenebilir. Eklemde belli bir miktarda gevşeklik gözlemlenebilir.

Şiddetli yırtılmalardan söz etmek için, bağların tamamen kopmasından ya da büyük bir yaralanmadan bahsediyor olmak gerekmektedir. Yoğun ağrıların yanında, şiddetli bir şişlikten bahsetmek mümkündür. Dize valgus stresi uygulandığında, yüksek seviyede gevşeklik yaşandığı görülecektir. Hastanın yürümesi ve oturup kalkması ciddi seviyede zorlaşmış olup, menisküs hasarının yoğunluğundan söz edilebilir.

İç Yan Bağ Yırtığı Tedavisi

İç yan bağ problemlerinin yaşanmasıyla beraber, hastanın hemen buz uygulaması ve bandaj yapmaya başlaması gerekmektedir. Buz uygulamasının günde 5 kez 10’ar dakikadan yapılması önerilir. Aynı zamanda hastanın ağrı yaratmayan egzersizleri yaparak kaslarını güçlü tutmaya devam etmesi ve ağrıtan egzersizlerden kaçınması faydalı olmaktadır. Ağrı yapan bütün hareketlerden kaçınılmalı ve yürürken ağrı yaşanması halinde koltuk değneği kullanımına geçilmesi şarttır. Eğer orta ya da ileri seviyede bir yırtılma söz konusuysa, doktor tavsiyesi eşliğinde brace isimli dizliklerin kullanımına geçilmelidir. Hasta için uygun olan fizik tedavi ve rehabilitasyon süreci hiç vakit kaybetmeden başlatılmalı, gerekiyorsa hasta ameliyata alınmalıdır. Ameliyat gerektirecek seviyedeki güçlü yırtılmalarda ve kopmalarda, menisküs yırtılması da sürece eşlik edebileceğinden, tedavi süreci iyi planlanmalıdır.

Ön Çapraz Bağ Yırtılması

Ön çapraz bağ yaralanması, genellikle sporcuların birbirleriyle temas etmek zorunda olduğu sporlarda meydana gelmektedir. Ön çapraz bağ problemleri, kendisine eşlik eden farklı rahatsızlıklarla ortaya çıkar. Kartilaj, menisküs ya da ligament yaralanmaları da beraberinde görülür. Ön çapraz bağlarda kimi zaman küçük yırtıklar olabileceği gibi, kimi zaman da kopmaya kadar varan büyük sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Meydana gelen yaralanmanın seviyesine bağlı olarak doktorlar, ameliyat kararı alabilmektedir.

Ön Çapraz Bağ Yırtığı Belirtileri

Çapraz bağ problemlerinin beraberinde hastalardan gelen ilk şikayet, dizden ses gelmesidir. Beraberinde hastanın diz bölgesinde şiddetli ağrı ve hassasiyet gözlemlenir. Ancak yırtığın seviyesine bağlı olarak, hastaların ağrısız şekilde yürüyebildiği vakalar da küçümsenemeyecek miktardadır. En güçlü belirtilerden birisi olan şişme, diz çevresindeki kan damarlarının hasar görmesi sonucunda oluşmaktadır. Diz çevresinde belli bir yükseklikte sıcaklık hissedilmesi normaldir. Genel olarak diğer belirtiler ise şu şekildedir:

• En büyük belirti, yaşanan yaralanma esnasında dizden “bop” diye bir ses duyulmasıdır.
• İlk etapta kuvvetli bir şişme ve akabinde dizde boşluk hissi meydana gelmektedir.
• Bir spor ya da aktivite esnasında yaşanmışsa, hareketliliğin devamının gelemeyeceği seviyede ağrı hissi yaşanır.
• Dizi bükmek ya da açmak zorlayıcı hale gelir.
• Eğer yırtılmaya kıkırdak yaralanması da eşlik ediyorsa, diz ekleminde hassasiyet hissi oluşur.

Ön Çapraz Bağ Yaralanması Tedavisi

Bu tarz yaralanmaların hepsini yırtılma ya da kopma olarak değerlendirmek doğru değildir. Zira hafif dereceli yaralanmalar, istirahat ile beraber bir süre sonra kendi kendisine iyileşebilmektedir. Ancak ileri seviyedeki yaralanmalarda, bağın tamamen kopmuş olmasından söz etmek mümkündür. Böyle durumlarda ameliyat zorunlu hale gelir.

Her bağ probleminde ameliyat yapılmamaktadır. İlk olarak hasta fizyoterapi ve rehabilitasyon altında iyileştirilmeye çalışılmalıdır. Çünkü ameliyat sonrasında bağın yeniden kopma ihtimali olduğu gibi, erken yaşlarda kireçlenme problemi ile karşı karşıya kalmak da mümkündür.

İleri seviye bir kopmanın söz konusu olduğu hastalar için cerrahi işlem ise kaçınılmaz hale gelmiştir. Ameliyat, patella tendonundan ya da semitendinosus tendonundan bağ grefti alarak, zarar gören bağın onarımının yapılması prosedürüyle gerçekleştirilir. Çeşitli durumlarda hastanın kendi greftini kullanmak yerine yapay bağlar kullanılabileceği gibi, kadavralardan alınan bağlar da kullanılabilmektedir. Hastalarda herhangi bir menisküs yaralanması olup olmadığına da mutlaka bakılmalıdır.

Arka Çapraz Bağ Yaralanması

Arka çapraz bağlar, dizlerin en temel dengeleyicisi olma özelliğini taşır. Ön çapraz bağlara göre çok daha güçlü olmasıyla bilinir. Çok daha güçlü ve geniş olmasından kaynaklı olarak, ön çapraz bağ yaralanmalarına ziyaden daha az arka çapraz bağ yaralanması görülür. Arka çapraz bağ problemleri genellikle dizin bükülü olduğu durumlarda, kavak kemiğinin ön tarafından gelen bir darbe ya da dizin hiperekstansiyon halinde olduğu anda varus, valgus stresi gelmesine bağlı olarak oluşmaktadır. Sporcularda, koşma esnasında, motor kazalarında ve dizler bükülüyken düşme halinde görülmektedir.

Arka Çapraz Bağ Yaralanmalarının Belirtileri ve Tedavisi

Belirtiler, arka çapraz bağların gördüğü zarara göre farklılık göstermektedir. Bu yaralanmalar, kendi içerisinde 3 sınıfa ayrılır ve her sınıfın belirtileri değişik seviyelerdedir. Üçüncü seviye yaralanmalar için kopmadan söz etmek mümkündür.

Birinci seviye yaralanmalarda dizlerde ağrılar ve şişmeler meydana gelebilmektedir. Bağlar esnemiş ve küçük yırtıklar oluşmuştur. Şişliğin ve ağrının yoğun olduğu ilk günlerin atlatılmasıyla beraber, dizin işlevselliğinde ve dengesinde yüksek seviyede bir etkilenme görülmez. Fizik tedavi ve rehabilitasyon ile ameliyatsız tedavisi mümkündür.

İkinci seviyedeki yırtıklarda, dizin denge kaybı büyük oranda artış göstermektedir. Ağrılar ve şişlikler çok daha belirgin hale gelir. Ameliyatsız tedavisi mümkündür. Ancak biraz zorlayıcı bir rehabilitasyon ve fizik tedavi sürecine hazır olunmalıdır.

Üçüncü seviyedeki yırtılmalarda ve kopmalarda, hastanın dizinde ciddi bir hasar olduğu bilinmelidir. Beraberinde ön, yan ve iç bağ yaralanmaları da görülmektedir. Bununla beraber diz kıkırdağında hatırı sayılır bir hasar oluşmuş da olabilir. Uzman doktorun önereceği tedavi yolu izlenmelidir. Genellikle hastalar için ameliyat şart hale gelmiştir.

Çoklu Bağ Yaralanmaları

Diz eklemi, beklenmedik şekilde gelen bir enerji ile karşılaştığında, hasta bu enerjiyi beklemediği için, diz ekleminde yüksek bir enerji birikimi yaşanıyor. Dizi oluşturan alt ve üst kemiklerden, alt kemik yere sabitse, yani kişi zıplayarak, alttaki kemikten enerjiyi boşaltamıyorsa, gelen enerji direkt diz tarafından soğurulur. Ön çapraz bağ ile birlikte, arka çapraz bağ, iç yan bağ, dış yan bağ hatta bütün bu bağların tümünün yaralanabildiği vakalarla karşı karşıya kalınabilmektedir. Böyle vakalarda diz adeta yüzer vaziyete gelerek, büyük bir stabilizasyon kaybı yaşamaktadır. Yüksekten düşmeler, paraşüt yaralanmaları, büyük trafik kazaları, motosiklet kazaları ya da inşaat kazaları gibi büyük travmalara bağlı olarak çoklu bağ yaralanmaları görülmektedir. Bu noktada dizin tam olarak yaralandığı, hatta dizin kemiklerinin cildin üzerine kadar çıktığı vakalar söz konusudur.

Dizin tekrar yürüyebilir hale gelemesi için, bütün bağların yeniden dikilmesi son derece önemlidir. Dizin yürürken içe ve dışa doğru sallanmaması, ayakta dururken ya da bir yere yaslanırken dizin sabit durması, öne arkaya sallanırken ya da koşarken bir anda durunca dize güvenmemiz oldukça önemlidir. Bu yüzden bağların tümünün onarılması gerekmektedir. Aynı zamanda kıkırdak kopması ve menisküs yaralanması gibi problemlerinde eşlik ettiği durumlarda, damar ve sinir hasarının olup olmadığına detaylıca bakılmalıdır.

Dizde Çapraz Bağ Yırtılması Ameliyatı

Dizinde böylesine büyük bir hasar yaratacak kazayı yaşayan hastalar, genellikle acil servisten giriş yaparlar. Dizin geçici sabitlenmesi ve kanama kontrolünün yapılmasının ardından, seçkin tedavi incelemesi olan MR çekilir. Daha sonra doktorlar, onarılabilecek ya da başka yerden alınabilecek bağlar açısından bir tedavi stratejisi belirler. Hastaya uygulanacak olan çoklu bağ ameliyatı zorlayıcı bir ameliyat olduğundan, hünerli eller gerektirmektedir. Zaman zaman bu denli büyük bir kaza yaşayan hastaların, bağ alınabilecek diğer donör bölgeleri de zarar görmüş olur. Böyle durumlarda kadavralara ve suni bağlara ihtiyaç duyulmaktadır.

Ayak Bileği Bağ Yırtılması Belirtileri

Ayak bileğinin burkulmasıyla beraber, kanamaya ve ödemlere bağlı şekilde şişme meydana gelmektedir. Ayak bileğini oynatırken ağrılar görülür. Hastalar, belli bir miktarda ağrı yaşıyor olsalar da, ayaklarının üzerine basabilirler. Yaşanan travmadan birkaç gün sonra, morarmalar baş gösterir.

 

Sıkça Sorulan Sorular