Deksametazon (Dexamethasone), 1960’lardan bu yana inflamatuar problemler ve çeşitli kanserlerde tedavi olarak kullanılan bir steroid ilacıdır. Dünya Sağlık Örgütü tarafından da Covid-19’a karşı başarılı sonuçlar aldığı açıklanan deksametazon ilacı hakkında merak edilenler bu yazıda.
Deksametazon Kullanım Alanları
- Bir anti-enflamatuar ilaç olan dexamethasone, bedenin belirli bölgelerinde bulunan iltihapla savaşır. Omurgadaki, gözdeki ve beyindeki tümörlerin tedavisinde tercih edilir.
- Alerjik tepkilerin tedavisinde ve önlenmesinde kullanılır.
- Çeşitli bağışıklık sistemi hastalıklarının, deri hastalıklarının, astımın ve diğer akciğer problemlerinin tedavisinde tercih edilir.
- Lösemi, multpil miyelom ve lenfoma gibi bir takım kanser hastalıklarının tedavisinde tercih edilir.
- Kemoterapi tedavisi gören hastaların mide bulantısı ve kusma şikayetlerinin tedavisinde kullanılır.
- Fazlasıyla yüksek iştahsızlık problemi yaşayan kanserli hastalara verilir. Amaç, iştahın yeniden kazanılmasını sağlamaktır.
- Adrenal eksiklik halinde kullanılır.
- Son olarak DSÖ tarafından yapılan olumlu açıklamalar üzerine, Covid-19 tedavisinde kullanılmaya başlanmıştır.
Deksametazon Nedir ve Nasıl Çalışmaktadır?
Vücuttaki adrenal bezler tarafından kortikosteroidler üretilmektedir. Kortikosteroidler, bedeninin birçok sisteminin (bağışıklık sistemi, kalp damar sistemi, kemik sistemi, kas sistemi, endokrin ve sinir sistemi gibi) çalışmasını etkilemektedir. Karbonhidratların, proteinlerin ve yağların vücudumuzdaki işleyişi üzerine çok sayıda etkide bulunur. Aynı zamanda vücuttaki sıvı ve elektrolit seviyelerinin korunmasında da etkilidir.
Genellikle iltihabı azaltmak için kullanılır. Bu etkiyi, enfeksiyon ile savaşmakla görevli olan beyaz kan hücrelerinin bedendeki iltihaplı bölgeye gitmelerini engelleyerek yapar. Bu yüzdendir ki, deksametazon kullanırken enfeksiyon hastalıklarına daha yatkın hale gelirsiniz. İlacın kendisindeki anti – enflamatuar özelliklerden faydalanan kortikosteroidler, kanser hastalarında tümörün çevresindeki şişkinliği azaltır. Örnek vermek gerekirse, beyin, omurga ya da kemik kanseri hastalarda, tümörün çevresindeki şişkinliği azaltır ve ağrı gibi semptomların azalmasını sağlar.
Dexamethasone’nun çalışmasındaki bir başka yöntem, bedenin kendi bağışıklık sistemi cevaplarını değiştirmektir. Özellikle anemi gibi problemlerin tedavisinde kullanıldığı bilinmektedir. Yine kan bozuklukları tedavisinde de etkili olduğuna yönelik düşünceler bulunmaktadır. Özellikle belirli hücrelerin ölümüne odaklanarak çalışabildiği için, bazı hastalıklarla savaşta etkili olur.
Kemoterapiye bağlı olarak gelişen problemlerin, tedavisinde de kullanılan deksametazon, özellikle yüksek iştahsızlık yaşayan kanser hastaları için etkilidir. Adrenal yetersizlik gibi problemlere karşı da kullanılarak, üretimi azalan steroidlerin yerini alır.
Deksametazonun Formları Nelerdir?
Bu ilaç hastalara, uygulanmak istenen tedaviye göre çeşitli formlarda verilebilmektedir:
- Hap formuyla verilebilir. Farklı boyutlarda tabletleri bulunmaktadır.
- Damardan infüzyon şeklinde uygulanabilir.
- Göz damlası olarak verilebilir. Çok sayıda göz probleminin tedavisinde ya da önlenmesinde kullanılmaktadır. Yüksek seviyede kemoterapi gören hastalarda, konjonktiviti önlemek için kullanılır. Özellikle lösemi ve lenfoma hastalarında kullanılır.
- Deri hastalıklarının tedavisinde kullanılmak üzere losyon formu mevcuttur.
Hangi formun hangi dozlarda kullanılacağına doktorunuz karar verir. Genel sağlık durumunuz, diğer hastalıklarınız ve ilacın kullanılma nedenine göre form belirlenir.
Deksametazon’un Yan Etkileri Nelerdir?
Yan etkiler, deksametazon ilacının kullanım süresi boyunca kendisini gösterir. İlacın kullanımının tamamlanmasıyla birlikte, yan etkilerin de ortadan kalktığı gözlemlenir. Hastaların büyük bir bölümünde yan etki görülmemesine rağmen, yüzde 30 gibi bir bölümünde aşağıdaki etkiler görülebilir:
- İştahı artırır
- Gerginliğe (Sinir) neden olabilir
- Uykusuzluğa neden olabilir
- Ayak bileği ya da ayak şişmesi yaratabilir
- Göğüs bölgesinde yanmayla karışık ağrıya sebep olabilir
- Kas güçsüzlüğü yaratabilir
- Yaraların iyileşmesini yavaşlatabilir
- Kan şekerinin yükselmesine sebep olabilir
Hastaların yüzde 10 gibi küçük bir bölümünde, aşağıdaki yan etkilerle karşılaşılmıştır:
- Baş dönmesi
- Baş ağrısı
- Ruhsal değişiklikler
- Katarakt oluşumu
- Kemik incelmesi (Yoğun ve uzun kullanımlarda)
Yukarıda bulunan ya da farklı yan etkilerle karşılaşmanız durumunda, doktorunuza bilgi vermenizde fayda vardır.
COVID-19 Tedavisinde Deksametazonun Kullanımı
Dünya Sağlık Örgütü, geçtiğimiz Haziran ayında yaptığı açıklamada, Covid-19 hastalarında dexamethasone kullanımının faydalı olduğunu açıklamıştı. Özellikle hayati tehlikesi bulunan ciddi hastalarda alınan başarılı sonuçların anlatıldığı yayında, deksametazon ilacı ile alınan hayat kurtarıcı sonuçlar aktarılmıştı.
Dünya Sağlık Örgütü yaptığı açıklamada, ventilatör ihtiyacı duyan koronavirüs hastalarında deksametazon kullanımıyla ölümlerin üçte bir oranında azaldığını duyurdu. Öte yandan, oksijen desteği alan hastalara deksametazon ile tedavi uygulanarak, ölümlerin beşte bir seviyesine düştüğü vurgulandı.
Yapılan açıklamalarda, yalnızca durumun ağır olduğu hastalarda ilacın etkisinden bahsedildi. Durumu hafif olan hastalarda kullanımının bir faydasına rastlanmadığını altı çizildi. Haziran ayında yapılan açıklamada, Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, bu ilacın tedaviye dahil edilmesiyle, ventilatör ya da oksijen tedavisinin şart olduğu koronavirüs hastalarında mortalite oranlarının azaldığını söyledi. Bu anlamda açıklanan ilk tedavi oldu.
Dünya Sağlık Örgütü ile deksametazonun kullanıldığı evreler ve etkilerine yönelik ilk verileri Oxford Üniversitesi paylaştı. Ülkemizde ise, Sağlık Bakanı Fahrettin Koca tarafından yapılan açıklamalarda, salgının başından bu yana ilacın kullanıldığı vurgulandı. Koca, hangi hastalara deksametazon tedavisi uygulandığının belli olduğunu belirtti. Özellikle ciddi solunum problemi olan hastalarda kullanıldığı belirtilen ilacın, bulunması ise oldukça kolay.
Covid-19 Tedavisinde Deksametazon Ne İçin Kullanılır?
Oxford Üniversitesi’nden yapılan açıklamada, dexamethasone kullanılan her 20 hastadan 19’unun hastanede tedaviye bile ihtiyaç duymadan evinde iyileştiği vurgulandı. Peki, koronavirüs tedavisinde deksametazon nasıl bir etki yaratıyor?
Bilindiği üzere, Covid-19’a bağlı ölümlerin birçoğu, bağışıklık sisteminin virüse akciğerlerde saldırması sonucu oluşan akciğer yetmezliğinden kaynaklanıyor. Bir diğer deyişle, bağışıklık sisteminin virüse verdiği aşırı tepki, ölümlere neden olabiliyor. Bu duruma sitokin fırtınaları ya da sitokin fırtınası adı veriliyor.
Sitokin fırtınası, oldukça yıkıcı bir akciğer iltihabına neden oluyor. Bağışıklık sisteminin yaralanmalara ya da enfeksiyonlara karşı verdiği mücadelede yer alan sitokin hücreleri, sorunun ortaya çıktığı bölgeye gidebilmek için ciddi bir yarış veriyor. Aynı zamanda, daha fazla bağışıklık sistemi hücresinin bölgeye gitmesi için de bir uyarı yapıyor.
Sitokin hücrelerinin bölgeye yoğun yüklenişi, özünde korunmaya çalışılan hücrelerin ölmesine neden olan iltihaplanmanın başlamasına neden oluyor. İltihaplanma durumu, vücut tarafından kontrol edilemiyor. Kontrol edilemeyen iltihap akciğerlerin dolmasına ve bir süre sonra da solunum yetmezliğine sebep olabiliyor. Covid-19’a bağlı solunum yetmezliğinden ölümlerin büyük bir bölümü, işte bu nedenlerden gerçekleşiyor. Deksametazon ilacı sayesinde, bu yoğun sitokin fırtınası engellenebiliyor.
