Ensefalit (Beyin İltihabı) Nedir?
Ensefalit, beyin dokusunun iltihaplanmasıdır. Bu hastalıkta genellikle ateş, baş ağrısı ve davranış bozukluğu gibi belirtiler görülmektedir. İleri evrelerde bu belirtilere nörolojik bazı belirtiler de eşlik edebilmektedir. Bununla birlikte erken müdahale edilmeyen ensefalitler, hayati risk taşımaktadır. Çünkü zamanında teşhis ve tedavi edilemeyen beyin iltihabının bireyi nasıl etkileyeceği tam olarak bilinemez.
Beyin iltihabı, her yaşta görülmesi mümkün bir hastalıktır. Ancak bebeklerde, kanser hastalarında, AIDS veya HIV gibi virüsleri taşıyan bireylerde daha sık görülmektedir. Bunun yanında çeşitli salgın hastalıkların görüldüğü yerlerde beyin iltihabı vakalarının görülme olasılığı artmaktadır. Hastalığın nasıl seyredeceği ise, neden bağlı olarak değişmektedir.
Beyin İltihabı Belirtileri
Hafif evre beyin iltihabı geçirenlerde görülen belirtiler grip hastalığı ile çok fazla benzerlik gösterir. Bu belirtiler genel olarak baş ağrısı, ateş, kas ve eklem ağrıları ile aşırı yorgunluktur. Şiddetli semptomlar arasında ise şunlar vardır:
- Kafa karışıklığı,
- Halüsinasyonlar,
- Nöbetler,
- Vücudun bazı bölgelerinde felç,
- Kaslarda güçsüzlük,
- Konuşma ve davranış bozuklukları,
- Bilinç kaybı.
Bebeklerde ve küçük çocuklarda görülen en yaygın semptomlar ise şu şekildedir:
- Bıngıldaklarda şişkinlik,
- Bulantı ve kusma,
- Yetersiz beslenme,
- Nedensiz öfke,
- Vücudun bazı bölgelerinde sertlik.
Acil Müdahale Gerektiren Belirtiler
Bu hastalıkta bazı belirtiler acil müdahale gerektirir. Ensefalitte hemen müdahale edilmesi gereken belirtiler şu şekildedir:
- Geçmeyen ve şiddetli baş ağrısı,
- Kötü koku algısı,
- Nöbet geçirme,
- Bulanık görme,
- Çift görme,
- Konuşma ve davranışta bozulmalar,
- Kaslarda zayıflama,
- Vücudun bazı bölgelerinde his kaybı,
- Yüksek ateş,
- Bilinç kaybı.
Otoimmün Ensefalit Nedir?
Subakut başlangıçlı bellek bozukluğu, sık nöbetler ve konfüzyonla karakterize immünolojik sendromlar otoimmün ensefalit olarak adlandırılmaktadır. Bu hastalığın tanısı konulan hastaların çoğunda nöbet tabloları izlenmektedir. Tanılama için ise genellikle EEG (Elektroensefalografi) testi önemli bir araçtır. Bununla birlikte otoimmün beyin iltihabını tetikleyen nedenler tam olarak bilinememektedir.
Kene Kaynaklı Ensefalit
Kene kaynaklı beyin iltihabı, santral sinir sisteminin bir enfeksiyonudur. Flaviviridae virüs ailesinde yer alan ortalama 70 virüsle enfekte olmuş kenelerin insanları ısırması sonucu meydana gelmektedir. Kene kaynaklı ensefalit, özellikle Asya ve Avrupa’da görülen nörolojik enfeksiyon hastalıklarından en ciddi olanıdır. Hastalığın belirtileri ise, bir ile dört hafta arasında kendini göstermektedir. Genel olarak baş ağrısı, yüksek ateş ve eklem ağrıları görülmektedir. Hastalığın seyrine göre daha ciddi semptomlar da görülebilmektedir. Viral ensefalit, her türünde erken tanı ve teşhisin çok önemli olduğu bir hastalıktır. Çünkü beyinde meydana gelen bir iltihaplanma tüm vücut sistemlerine etki ederek kötü sonuçlar doğurabilmektedir.
Herpes Ensefaliti
Herpes simpleks virüsünün (HSV) neden olduğu beyin iltihabıdır. Tanısı için BOS (beyin omurilik sıvısı) alınmaktadır. HSV insandan insana damlacık yolu, geçici temas ve cinsel yolla bulaşmaktadır. Bu hastalıkta grip hastalığı ile neredeyse birebir belirtiler gözlenmektedir. Aynı zamanda birçok kişide hiç belirti göstermeden ilerleyebilir. Bununla birlikte sık görülen belirtiler arasında bilinç düzeyinde azalma, kişilik ve davranış bozuklukları ile kafa karışıklığı vardır. Tedavisinde genellikle intravenöz (damar yolu) asiklovir ilacı uygulanmaktadır.
Hemorajik Ensefalit
Farklı birçok virüsün meydana getirdiği beyin iltihaplarında, genellikle Herpes simpleks virüsünden kaynaklı hemorajik lezyonlar meydana gelmektedir. Hemorajik ensefalit için tanılama yapıldığı zaman beyin omurilik sıvısında çok sayıda eritrosit görülür. Bu durum yer yer kanamaların olduğunu gösterir ve oldukça tehlikelidir. Belirtileri arasında çok şiddetli baş ağrıları, motor fonksiyon kaybı ve nöbetler vardır.
Ensefalit Menenjit Hastalığı
Menenjit, beyni ve omuriliği saran üç zarın enfeksiyon kapması durumudur. Ensefalit ise doğrudan beynin iltihaplanmasıdır. Meningoensefalit olarak bilinen hastalık ise, hem beynin hem de beyin zarlarının iltihaplanması durumudur. Bunun genel nedenleri arasında ise virüs, bakteri, parazit veya mantarlardır. Tedavisi, hastalığa neden olan etkenlere göre düzenlenmektedir. Yaygın olarak görülen belirtiler arasında ışığa duyarlılık, şiddetli baş ağrısı, ense sertliği ve mental değişiklikler bulunmaktadır. Bunların yanında görülen diğer belirtiler ise; zihin bulanıklığı, kırmızı veya mor renkli deri döküntüleri, bulantı ve kusmadır. Yaşlı hastalar ve çocuklarla birlikte bağışıklık sistemi düşük olan bireylerde bu hastalık daha fazla risk taşımaktadır.
Ensefalit Nedenleri
Bu hastalığın gelişmesine neden olan faktörler tam olarak bilinememekle birlikte, yaygın olarak viral enfeksiyon kaynaklıdır. Bununla birlikte bakteriyel enfeksiyonlar ile enfeksiyöz olmayan bazı inflamatuar durumlar da ensefalite neden olabilmektedir. İki temel ensefalit çeşidi bulunmaktadır:
- Birincil Ensefalit: Virüs veya bakteriler doğrudan beyne ulaştığında ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte iltihap yalnızca bir yerde yoğunlaşabilir ya da tamamen geniş bir alana yayılabilir. Aynı zamanda yen bir virüs kaynaklı olabileceği gibi, daha önce geçirilmiş viral bir hastalığın yeniden aktifleşmesi ile ortaya çıkabilmektedir.
- İkincil Ensefalit: İkincil olarak adlandırılan beyinde iltihap oluşumu, vücudun herhangi bir yerindeki bir enfeksiyona karşı bağışıklığın zayıf düşmesiyle birlikte gelişmektedir. Burada bağışıklık sistemi yalnızca enfeksiyona neden olan bakteri veya virüslere saldırmakla kalmayıp, beyinde bulunan sağlıklı hücrelere de saldırır. Bu tür beyin iltihapları, genellikle enfeksiyon geçirildikten iki veya üç hafta sonra ortaya çıkmaktadır.
Yaygın Olan Viral Nedenler
Ensefalite en sık neden olan virüsler şunlardır:
Herpes Simpleks Virüsü
Ağızda uçuk çıkmasına neden olan ve ateş yapabilen HSV, ikincil ensefalite neden olmaktadır. İleri evrelerde ölümle sonuçlanma riski çok yüksektir. Araştırmalara göre bu virüse bağlı beyin iltihabı, yılda beş yüz bin kişiden birini etkilemektedir. Bununla birlikte HSV, çok tehlikeli olmasının yanında vücutta kalıcı hasarlar da bırakan bir virüstür.
Enterovirüsler
Bu virüsler arasında genel olarak grip hastalığında görülen belirti ve semptomların benzeri görülmektedir. Aynı zamanda göz iltihabı ve karın ağrısı şeklinde de kendini gösterebilmektedir. Çünkü bu virüsler içinde çocuk felci virüsü ve koksaki virüsleri de bulunmaktadır. Bu nedenle özellikle çocuk felci virüsünün neden olduğu hastalıklarda görülen belirtilere benzer şikayetler de ortaya çıkabilir.
Sivrisinek Kaynaklı Virüsler
Farklı virüslerle enfekte olmuş sivrisineklerin insanları ısırması sonucu bulaşmaktadır. Belirtiler genellikle sivrisinek ısırdıktan birkaç gün sonra ortaya çıkmaktadır.
Kene Kaynaklı Virüsler
Keneler tarafından taşınarak insanlara bulaşan virüslerdir. Kene kaynaklı beyin zarı iltihabı geçirenlerde genel olarak baş ağrısı, yüksek ateş ve eklem ağrıları görülmektedir. Hastalığın seyrine göre daha ciddi semptomlar da görülebilmektedir.
Kuduz Virüsü
Genellikle enfekte bir hayvanın ısırması ile bulaşan kuduz virüsü, beyinde iltihaplanmaya neden olur. Ancak diğer virüsler arasında ensefalite nadiren sebep olan virüslerdendir.
Çocukluk Çağı Enfeksiyonları
Kızamık, kızamıkçık veya kabakulak enfeksiyonu gibi çocukluk çağı enfeksiyonlarına neden olan virüsler, ikincil ensefalitin en yaygın nedenleri arasındadır. Bu hastalıklardan korunmak için en etkili yöntem aşıdır. Çocukluk çağı aşılarının sağlık bakanlığı tarafından belirlenen periyotlara uygun bir şekilde yaptırılması alınabilecek en iyi tedbirdir.
Ensefalit Risk Faktörleri
Bu hastalığı herkes geçirebilir. Ancak bazı durumlarda risk daha da fazla olmaktadır. Ensefalit riskini artıran faktörler aşağıdaki gibidir:
Beyin İltihabı Teşhisi
Ensefalit tanısı aşamaları doktorun yapacağı detaylı bir fizik muayene ile başlamaktadır. Fizik muayene ile birlikte hekiminiz, tıbbi öykünüzü ayrıntılı bir şekilde sorgular ve cevaplarınız dahilinde bir öngörüsü oluşur. Ardından kesin tanı koyabilmek adına bazı testler ister. Ensefalit teşhisi için yapılan bazı testler şunlardır:
- Görüntüleme Tetkikleri: Bunların içinde manyetik rezonans (MRI) ve bilgisayarlı tomografi (BT) bulunmaktadır. Bu testler beyinde var olan herhangi bir şişme veya tümör gibi semptomlara neden olabilecek durumları ayrıntılı bir şekilde ortaya çıkarabilmektedir.
- Lomber Ponksiyon: Bu işlem, bel bölgesinden beyin omurilik sıvısı (BOS) örneği alma işlemidir. Bu sıvıda görülen değişiklikler çoğunlukla beyinde var olan bir enfeksiyona işaret etmektedir. Aynı zamanda hangi virüsün veya bakterinin hastalığa neden olduğu da bu şekilde saptanabilmektedir.
- Laboratuvar Testleri: Bu testleri genel olarak kan, idrar veya biyopsi örnekleri kapsamaktadır. Alınan testlerde genel olarak beyin fonksiyonlarını etkileyen bir virüs veya bakterinin varlığı taranmaktadır. Bununla birlikte vücutta enfeksiyon varlığı da bu testlerle belirlenebilir.
- Elektroensefalografi (EEG): Saç derisine yapıştırılan elektrotlar ile beynin elektriksel aktivitesinin kaydedildiği tetkik işlemidir. Burada gözlenen anormal akımlar ensefalite işaret edebilmektedir.
- Beyin Biyopsisi: Bu işlem tehlikeli olduğu için çok nadir uygulanır. Tüm testler yapılıp da kesin bir sonuç alınmadığı, ancak hastanın şikayetlerinin devam ettiği durumlarda son tetkik olarak bu yönteme başvurulur. Beyinden alınan doku örneği incelenmek üzere patoloji laboratuvarına gönderilmektedir. Bu şekilde hastanın şikayetlerine neden olan hastalığın kaynağı tespit edilmektedir.
Ensefalit Tedavisi
Bu hastalıkta uygulanan tedaviler genellikle hastalığın etkenine göre değişmektedir. Bunun için önce hastalığın kaynağı teşhis edilerek, ardından uygun tedavi yöntemi belirlenir. Bununla birlikte ensefalitin en yaygın nedeni genellikle virüsler olduğundan antiviral tedaviler uygulanmaktadır. Aynı zamanda bu virüslerden korunmak alınabilecek en etkili tedbirler arasında yer almaktadır. Bu tedbirlerin arasında aşısı olan virüsler için aşı yaptırmak etkin bir koruma yöntemidir.
Bu hastalığın tedavi sürecinde yatak istirahati ve bol sıvı alımı da oldukça önemlidir. Beyin iltihabında kullanılan antiviral ilaçlar genel olarak asiklovir (zovirax), gansiklovir (sitovene) ve foscarnet (foscavir) ilaçları kullanılmaktadır. Ancak böcek ısırmaları sonucu bulaşan virüsler genellikle bu tedavilere yanıt vermemektedir. Bu durumlarda bağışıklığı güçlü tutmak için destekleyici tedavi ve uzun süreli yatak istirahati sağlanmaktadır.
Destekleyici Bakım
Şiddetli evrede beyin iltihaplanması olan kişilerde destekleyici bakım olarak şunlar uygulanmaktadır:
- Solunumu destekleyecek inhaler tedavilerle birlikte kalp fonksiyonlarının da dikkatli bir şekilde takip etmek,
- Temel mineral seviyelerini korumak için hastaya uygun sıvı tedavisi (hidrasyon) uygulamak,
- Beyin içindeki şişlikleri ve basıncı azaltmak amacıyla kortikosteroidler uygulamak,,
- Nöbetleri durdurmak veya sıklığını azaltmak için antikonvülsan ilaçlar uygulamak.
Sık Sorulan Sorular
Ensefalit bulaşıcı mı?
Bu hastalık bir enfeksiyonu ifade etmektedir. Bu sebeple ensefalit hastalığı değil ancak o hastalığa neden olan virüsler bulaşıcıdır. Yani hastada oluşan beyin iltihabı bir virüsten kaynaklanıyorsa bu virüsler, damlacık yolu, yakın temas veya cinsel yolla bulaşabilmektedir.
Ensefalit ne kadar sürede iyileşir?
Hafif evrede olan iltihaplanmalar genellikle kısa sürede iyileşmektedir. Bunun için hastalığın erkenden teşhis edilmesi çok önemlidir. Şiddetli vakalarda ise, tedavi süreci etkene göre haftalar hatta aylarca bile sürebilmektedir. Bunun en etkili belirleyicisi, hastalığın evresi ve kaynağıdır.
Beyin zarı iltihabı hasar bırakır mı?
Erken müdahale edilmemiş iltihaplanmalar, kısmi felç ve bilinç kaybı gibi vücutta sarsıcı etkileri olan semptomlar gösterebilmektedir. Bu sebeple ağır vakalarda tedavi sonuçlansa bile vücutta bazı sekeller kalabilir.
