Kişilik Bozukluğu Nedir?
Hastalar genellikle kişilik bozukluğu yaşadığının farkında olmazlar. Düşünceleri ve davranışları kendi süzgeçlerinden normalmiş gibi geçer. Bu da hastaların zorluk yaşamaları durumunda başkalarını suçlamalarına neden olabilir. Bu hastalıklar genellikle gençlik döneminde başlamaktadır. Kişilik bozuklukları kendi içerisinde çok sayıda türe ayrılır.
Kişilik, insanın kim olduğunu anlatan en temel kavramdır. Düşünceler, davranışlar, tutumlar ve ruh hali gibi etkenler insanı, benzersiz hale getirmektedir. Yine bu etkenler sayesinde diğer insanlarla olan ilişkilerimizi belirler ve kendimizi bu benzersiz özelliklerimize göre ifade ederiz. Kişiliğin bir bölümü aileden genetik olarak geçerken, bir kısmı da yaşadıkça öğrenilir ve kazanıma dönüşür. Kişilik özelliklerinin güçlü olmadığı noktalarda kişilik bozuklukları ile karşılaşılabilir.
Hastalar, toplumun normal bulduklarını normal bulmayabilirler. Genellikle hasta olduklarının ve sorun yaşadıklarının farkında olmadıkları için bu durum onlara normal gelir. Tedavi edilmesi gereken bir durumları olduğunun farkında olmazlar. Kişilik bozuklukları uyuşturucu madde kullanımı, depresyon, bipolar bozukluklar ve kaygı bozuklukları gibi problemlerle birlikte ortaya çıkabilmektedir.
A Kümesi Kişilik Bozuklukları
Bu hastalık grubu, eksantrik kişilik bozuklukları olarak da bilinmektedir.
Paranoid Kişilik Bozukluğu
Paranoyalar bu hastalığın en temel özelliğidir. Paranoid kişilik bozukluğu yaşayan insanlar, genellikle güven problemi yaşarlar. İnsanlardan duydukları yoğun şüpheyle bilinirler. Başka insanlar tarafından küçümsendiklerini, tehdit edildiklerini ve zarara uğratılmaya çalışıldıklarını düşünürler.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu
Olağandışı düşüncelere sahip olabilen bu insanlar, hal, hareket ve davranışlarıyla bu tuhaflıkları dışarıya yansıtırlar. Oldukça garip ve tuhaf inançlara sahip olabilirler. Genellikle metafiziksel inançlarıyla bilinirler.
B Kümesi Kişilik Bozuklukları
Yaşadıkları dengesizlikler ve çarpık görüntüleriyle bilinirler. Dürtülerine göre hareket ederler.
Antisosyal Kişilik Bozukluğu
Kendilerinden sosyopat ya da psikopat olarak da bahsedilebilir. Agresif davranışlarda bulunurlar. Topum kurallarına uymadan ve hiç aldırış etmeden sorumsuzluklar yapabilirler, şiddete başvurabilirler. Ciddi suçlar işledikleri ve işledikleri suçlardan pişmanlık duymadıkları bilinir.
Histriyonik Kişilik Bozukluğu
Aşırı duygusallıklarıyla bilinirler. Çocuksu davranışlar sergileyebilir, dramatik bir ortam yaratabilirler. Aşırı duygusallıkları sebebiyle sık sık ağlayabilirler.
Sınırda Kişilik Bozukluğu
Genellikle ruh halleri dengesizdir. Kaotik ilişkiler kurabilirler. Davranışları genellikle dürtülere bağlı olarak ortaya çıkar. Uyuşturucu madde kullanımı, fazla para harcama ve sorumsuz davranışlarda bulunabilirler.
Narsisizm (Özseverlik)
Bu türden hastalar, başkalarına karşı aşırı derece üstün olduklarını düşünürler. Üstünlük, güç ve başarı ile karakterize hale gelmiş bu kişilik bozukluğu, haliyle çok kırılgan bir öz güvene neden olur. Genellikle kaygı problemleri yaşarlar. Empati eksikliği yaşamalarıyla da bilinen narsistler, hiç durmadan dikkat çekmek ve çevrelerindeki insanlar tarafından takdir edilmek isterler.
C Kümesi Kişilik Bozuklukları
Gerginlik ve korkaklık ile karakterize hale gelmiş bir kişilik bozuklukları kümesidir. C kümesi hastaları genellikle aşırı endişe duyarlar.
Çekingenlik
Sosyal temastan uzak durma eğilimi gösterirler. Çekingen bozukluğu olan insanlar, bu davranışları tercih etmemişlerdir. Utanmak ya da sert şekilde yargılanmaktan kaçındıkları için böyle davranırlar. Reddedilme korkuları sebebiyle çok sayıda sosyal deneyimden mahrum kalırlar.
Bağımlılık
Bağımlı kişilik bozukluğu olan insanlar, bağımlılıklarına karşı çaresizce boyun eğerler. Çoğu zaman çaresizlik duygusu hisseden bu insanlar, güvence ihtiyacı hissederler. Tek bir insanı sahiplenmeyi, o insanı mutlu etmek için her şeyi yapmayı çok severler. Çevrelerindeki insanlar tarafından fazla pasif oldukları ve karar vermekte güçlük yaşadıkları yönünde eleştiriler alırlar. Sevdiklerinden ayrı kalma korkusunu çok yoğun yaşarlar.
Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu
Kusursuz olma ve hata yapmama isteği ile kendisini gösterebilir. Mükemmeliyetçi insanlardır. Kontrolcü ve düzenli bir yapıya sahiplerdir. İşlerini bitirmekte güçlük çekebilirler, ayrıntılara fazla odaklanabilirler.
Kişilik Bozuklukları Nedenleri
Kişilik, insanları diğer insanlardan farklı ve eşsiz kılan bütün davranışların toplam adıdır. Sadece çevreye karşı değil, kendisine karşı da nasıl bir davranış biçiminin olduğunu gösterir. Kişilik, genellikle çocukluk döneminde şekillenmektedir. Aileden gelen genlerle ortaya çıkan kişilik türlerine genellikle mizaç adı verilmektedir. Öte yandan, insanın içerisinde büyüdüğü çevre de kişiliğinin büyük bölümünü oluşturmaktadır. Dolayısıyla kişilik bozukluklarının nedenleri olarak genetik ve çevre faktörü ileri sürülebilir. Örneğin aileden gelen kalıtsal genler ya da hayatı değiştirebilecek bir travma sebebiyle bu hastalıklar görülebilir. Kişilik bozukluklarının tam nedenleri henüz keşfedilemese de, yapılan çalışmalarda bazı etkenlerin bu hastalıklara neden olduğu belirtilmektedir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
- Ailede kişilik bozukluğu yaşamış akraba ya da çeşitli akıl hastalıkları öyküsü
- Küçük yaşta istismara uğrama
- Sevilen bir yakının vefatı
- Dengesiz ve travmalar yaşatan aile yaşamı
- Beyin kimyasındaki ve yapısındaki değişimler
Kişilik problemleri hem kişinin direkt olarak kendisini hem de kişinin ailesini ciddi anlamda etkileyebilmektedir. Okul, iş ya da sosyal ilişkilerde ciddi problemlere yol açabilmektedir.
Kişilik Bozuklukları Belirtileri
Kişilikle ilgili hastalıklar, belirtileri, benzerlikleri, özellikleri ve farklılıkları açısından 3 ana grupta incelenmektedir. Kişilik bozukluğu yaşamakta olan insanların en azından bir adet daha kişilik bozukluğuna bağlı hastalığı bulunur. Genel olarak bu hastalıkların belirtilerine birlikte bakalım…
Eksantrik Kişilik Bozuklukları
İçerisinde paranoya, şizoid ve şizotipal bozuklukları bulundurmaktadır.
Paranoya Belirtileri
- Şüphecilik ve başka insanlara güvenememe
- Başkaları tarafından zarara uğratılacağını ya da aldatılacağını düşünme
- İnsanlar tarafından kullanılacağından korkma
- İnsanların sadakatini ve güvenilirliğini sorgulama
- Basit ve tehdit edici olmayan konuşmaları hakaret ya da tehdit gibi algılama
- Yanlış algılara bağlı olarak düşmanlaşma ve öfkelenme
- İnsanlara kin tutma
- Eşin ya da sevgilinin sadakatini sorgulama
Şizoid Kişilik Bozukluğu Belirtileri
- Yalnız yaşamak isteme
- Sosyalleşmeye ve aşka karşı ilgisizlik
- Az sayıda duygusal mimikler kullanma
- Aktivitelerden keyif alamama
- İnsanlara karşı kayıtsızlaşma
Şizotipal Kişilik Bozukluğu Belirtileri
- Garip giyim tarzı
- Batıl inançlar ve bu inançlara bağlı garip davranışlar
- Kendi isminin fısıldanması gibi tuhaf algı deneyimleri yaşama
- Anlık duygu ve davranış değişiklikleri
- Çevredeki insanlara karşı eksiklik hissetme ve kaygı duyma
- Çevresindeki insanları düşünce gücüyle etkileyebileceğini sanma
- Çevresinde yaşanan olayların kendisi için yaşandığını ve mesaj içerdiğini düşünme
Dramatik Kişilik Bozuklukları
Antisosyal, sınırda, histriyonik ve narsisistik gibi kişilik bozukluklarını bünyesinde bulundurur.
Antisosyal Kişilik Bozukluğu Belirtileri
- İnsanların ihtiyaçlarına ve duygularına kayıtsız kalma
- Yalancılık
- Hırsızlık
- Takma isim kullanma
- Suça meyil
- İnsanların haklarına saldırıda bulunma
- Agresiflik
- Hem kendisinin hem de çevresinin güvenliğini ihlal etme
- Sorumsuzluk
- Pişmanlık duymama
Sınırda Kişilik Bozukluğu Belirtileri
- Kumar, cinsel ilişki ya da yemek yeme düşkünlüğü
- Kırılgan öz güven
- Karmaşık ilişkiler
- İntihara meyilli olma
- Yalnız kalmaktan ya da terk edilmekten korkma
- Devamlı olarak boşlukta hissetme
- Sık sık öfke nöbeti geçirme
- Stres kaynaklı paranoya
Histriyonik Kişilik Bozukluğu Belirtileri
- Devamlı dikkat çekme çabası
- Aşırı duygusallık
- Cinsel olarak aktif olma
- Başkalarından kolay etkilenme
- Çok hızlı değişen duygu durumu
- Fiziksel görüntüden rahatsızlık ve kaygı duyma
- İnsanlarla ilişkilerinin gerçekte olduğundan daha yakın olduğunu sanma
Narsisistik Kişilik Bozukluğu Belirtileri
- Nadir ve zor bulunan bir insan olduğunu düşünme
- Güce, başarıya ve çekiciliğe karşı aşırı ilgi duyma
- Başkalarıyla empati yapamama, ihtiyaçlarını anlayamama
- Yetenekleri ve zaferleri abartarak anlatma / sanma
- Devamlı olarak övülmeyi ve hayranlık duyulmasını bekleme
- Kibirli olma
- İnsanlardan faydalanma
- Yalan söyleme
- İnsanları kıskanma ve kıskanıldığını düşünme
Endişeli Kişilik Bozuklukları
Devamlı endişe ve korku duyulan kişilik bozukluklarıdır. Çekingen, bağımlı ve obsesif kompulsif kişilik bozukluğu gibi alt dalları vardır.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Belirtileri
- Eleştirilme ve kabul edilmeme korkusu yaşama
- Yetersizlik hissi duyma
- Çekici biri olmadığını düşünme
- Sosyal temas ihtiyacı doğuran işlerden kaçma
- Yabancı insanlarla iletişime girmekten korkma
- İkili ilişkilerde utangaçlık yapma
- Alay edilme korkusu
Bağımlı Kişilik Bozukluğu Belirtileri
- İnsanlara aşırı bağlanma
- Kabullenici ve alttan alıcı davranışlar
- Kendi kendine yetemeyen bir insan olma
- Kendi başına bir işe kalkışmaktan ve kendisine güvenmek zorunda kalmaktan korku duyma
- Bariz öz güven problemleri
- Bir işe başlamakta ya da yapmakta zorlanma
- Yakın ilişkilerinin bitmesiyle birlikte hemen yeni bir ilişkiye başlama
Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu
- Detaylara, düzenlere ve kurallara karşı ilgi duyma
- Mükemmeliyetçi olma
- İnsanların ve onların görevlerinin kontrolünü ele alma
- İşe fazla bağlılık göstererek sosyal çevreyi ihmal etme
- İnatçı ve öfkeli ruh hali
- Eşyaları biriktirme
- Parasal konularda yanlışlar yapma
- Ahlak ve etik değerler konusunda esneklik gösterememe
Nasıl Tanı Koyulur?
Kişilik bozukluklarıyla kişilik tarzları arasındaki farkları doğru anlamak gerekmektedir. Yalnız kalmayı sosyalleşmeye tercih eden birisi ya da utangaç bir karakteri olan bir insan direkt olarak şizoid bozukluk ile yargılanmamalıdır. Bireyde kişilik bozukluğu türleri arasından birinin olduğu düşünülüyor ise, aşağıda yer alan faktörler değerlendirilmelidir:
- Kişisel ilişkilerindeki hal ve hareketleri
- Gerçeklik bilinci
- Duygusallık seviyesi
- Kim olduğundan haberi olup olmaması
- Dürtülerini ve davranışlarını kontrol şekli
Kişilik bozukluğuna sahip insanlardaki belirtilerin teker teker araştırılması gerekmektedir. Doktorlar tarafından hastanın hastalık hikayesi dinlenmeli, fiziksel muayenesi yapılmalıdır. Laboratuvar ortamında yapılan herhangi bir kişilik bozukluğu testi bulunmamaktadır. Doktoru şüphelendiren bir fiziki problem var ise, MR, BT, alkol ve uyuşturucu gibi testler istenebilmektedir.
Hastalarda fiziksel durumların söz konusu olmadığı durumlarda psikiyatri ya da psikoloji bölümlerine yönlendirilirler. Bu tarz kişilik bozukluklarının erken teşhisi, hastalığın daha ağır seviyelere ilerlememesi açısından büyük önem taşır. Hemen hemen her kişilik bozukluğunun kendisine özel bir takım değerlendirme etkileri vardır. Kişilik bozukluklarında tanı koyulurken, tek bir belirti ya da semptom yeterli değildir.
Tedavi Teknikleri
Kişilik bozuklukları yaşayanlar genellikle kendi hastalıklarının farkında olmazlar. Buna bağlı olarak da kendi kendilerine tedavi yöntemlerini aramazlar. Bu da hastalığın ilerlemesine neden olur. Hastalar genellikle tedavi olmasalar da yaşamlarına devam ederler. Hastaların büyük bir bölümünde hastalıklar geç teşhis edildiği için, tedavileri uzun ve zorlu olmaktadır. Yine de tedavi gören hastalarda, insan yaşamını zorlaştıran semptomların bir hayli azaldığı gözlemlenir.
Tedaviler, hastalığın türüne göre değişiklik göstermektedir. Kişilik bozukluklarında psikoterapi temel tedavi yöntemidir. Kimi hastaların atakları zaman zaman aşırıya kaçabildiği için, ilaç tedavisine de başvurulabilmektedir. Bu ilaçlarla ataklar önlenebilir ya da dengelenebilir. Kişilik bozukluklarının tedavi edilmediği durumlarda, hastalıklar ciddi ilerleme gösterebilir. Hastaların zaman içerisinde uyuşturucu ve alkol düşkünlüğü artabilir, şiddet eylemlerinde bulunabilirler. Böyle durumlarda hastalar, kendilerine ya da çevresindekilere zarar verebilirler. Hatta bazı hastaların tedavi olmamaları, ilerleyen yıllarda hastaneye yatırılmalarına bile neden olabilmektedir. Siz de çevrenizde ya da ailenizde kişilik bozukluğu yaşadığını düşündüğünüz bir yakına sahipseniz, Avicenna Ataşehir Hastanesi Psikiyatri Merkezi’ne başvuruda bulunabilirsiniz.
Sıkça Sorulan Sorular
Kaç tane kişilik bozukluğu vardır?
3 küme altında 9 kategoriye ayrılır. A kümesinde paranoid, şizoid, şizotipal, B kümesinde histriyonik, borderline, narsisistik, antisosyal ve C kümesinde obsesif – kompulsif, çekingen ve bağımlı kişilik bozukluğu bulunur.
Kişilik bozukluğu olduğu nasıl anlaşılır?
Kişilik bozukluğu belirtileri, bireyin günlük yaşamını, meslek hayatını, üretkenliği, işlevselliği, diğer bireyler ile olan ilişkilerini, problemli yaşantılar, sosyal hayatını olumsuz yönde etkileyen ilişkilerini, problemli duygularını ve düşünce biçimlerini etkiler.
Kişilik bozuklukları düzelir mi?
Ergenlik veya yetişkinlik dönemlerinde ortaya çıkan bu durum zamanla kalıcı hale gelebilir. Bu nedenle belirtileri taşıyan kişiler en kısa sürede profesyonel destek almalıdır.
