Paranoya Nedenleri, Belirtileri ve Tedavisi

Paranoid bozukluk olarak da bilinen paranoya hakkında tüm merak edilenleri, Avicenna Ataşehir Hastanesi Psikiyatri bölümü uzman hekimleri anlattı. Paranoya, hiç olmamış bir olayın sanki olmuş gibi algılanması ve ikna olunması durumudur. Hastalar kendi kendilerine olmayan bir şeye ikna olurlar ve anormal davranışlar sergileyebilirler.

Paranoid Bozukluk Nedir?

Paranoid bozukluk, diğer insanların yaptıkları çoğu hareketi, kendileri için aşağılayıcı ya da tehdit edici olarak algılama durumu olarak tanımlanabilir. Hastalar bu tarz konulara karşı aşırı duyarlıdır. Paranoya kelimesi sağlıklı insanlar için de geçerlidir. Yani, normal insanlar da kimi zaman aşırı şüpheci yaklaşımlar sergileyerek, paranoyalar yaşayabilirler. Fakat paranoid bozukluk yaşayan hastalar, günlük yaşamını sürdürmekte zorlanacak seviyede paranoyalar yaşarlar. Paranoid problemler her zaman şizofrenik bir problem olduğunu göstermez. Hastalığın hangi seviyede olduğunun doğru teşhis edilmesi çok önemlidir.

Paranoya Neden Olur?

Paranoya hastalığının net sebebi bilinmese de, diğer birçok psikiyatrik hastalıkta olduğu gibi biyolojik, genetik , sosyolojik ve nörolojik sebepleri olabilir. Beynin ön tarafında bulunan frontal cortex yani doğruları ve yanlışları ayırt edebilme bölümünde bir problem yaşanmış olabilir. Hastaların hiçbir fiziksel problemi olmadan, yetiştirilme tarzlarına ve sosyal çevrelerine göre paranoid kişilik bozukluğu yaşama ihtimali de vardır. Bazı acı tecrübeler kişide paranoya yaratabilmektedir.

Bütün paranoyak problemler, güven ve güvensizlik arasında çıkan çatışmaya bağlıdır. Ortaya çıkan semptomlar reddedilmiş, baskılanmış, yansıtılmış duygularla ilgili olabilmektedir. Sebepleri tam olarak bilinmemektedir. Psikolojik, biyolojik ve çevresel sebeplerle ya da bu sebeplerin birbirleriyle bir kombinasyona girmesi nedeniyle ortaya çıkabilmektedir.

Paranoya Belirtileri

• İnsanlara karşı güvensizlik ve şüphe duyma
• Duydukları sözlerin altında farklı anlamlar arama
• Eleştirilere karşı öfkelenme ve eleştirileri reddetme
• Bir türlü rahatlayamama ve gevşeyememe
• Eş ve sevgililerinin bağlılığını ve sadakatini sorgulama
• Tartışmalarda hep kendisini haklı hissetme
• Genellikle yanlış anlaşılmaktan korkma
• Hiçbir tehdit yokken dahi mağdur gibi hissetme
• Düşmanlık ve saldırganlık duygularını barındırma
• Zarar görmekten korkma
• Sosyal yaşamdan uzak durma
• Arkasından kötü konuşulduğunu sanma
• Profesyonel ve sosyal ilişkiler kurmakta zorlanma
• İnsanlarla çalışırken problemler yaşama
• Kendi problemlerini algılamakta güçlük çekme
• Temeli bulunmayan komplo teorilerine inanma

Paranoyayı Anlama ve Kabullenme

Paranoya, diğer insanlarla ve bu insanların yapabilecekleriyle ilgili bir hastalıktır. Şüphe duyduğunuz bir fikrinizin paranoyak bir süreç olup olmadığını anlamak kimi zaman zorlayıcı olabilmektedir. Şüpheli bir düşüncenizin paranoya olup olmadığını şunlar netleştirebilir:

• Şüphe duyduğunuz konuda kimse sizinle aynı şüpheleri paylaşmıyorsa
• Şüphelerinizle ilgili kanıtlarınız yoksa
• Şüphe duyduğunuz konuyla ilgili karşı kanıtlar bulunuyorsa
• Şüphe duyduğunuz konuyla ilgili olarak başka insanlar garanti sunuyorsa
• Şüpheleriniz, duygularınıza ve belirsiz, kanıtsız olaylardan kaynaklanıyorsa,

Yukarıda yer alan değerlendirmeyi yapabilmek için, şüphe duyduğunuz zamanlarda kendinize şu soruları sorabilirsiniz:

• Başka insanlar da aynı şüpheleri benimle paylaşıyor mu?
• En iyi arkadaşım bana bu şüpheyle ilgili ne fikir verir?
• Şüphelerim abartılı mı?
• Duyduğum endişeler kesin kanıtlara mı yoksa hislerime mi dayanıyor?
• Kaygı duyduğum konuyla ilgili mağdur olacak kişi özellikle ben miyim?

Bütün şüpheler tabii ki de paranoid bozukluk olarak algılanmamalıdır. Haklı gerekçeleriniz ve kanıtlarınız olabilir. Bu kanıtlar ve gerekçeler sizi her anlamda güvende tutacaktır. Örneğin, daha önce gece cinayet işlenen bir sokaktan geçerken dikkatli olmak ve çevreyi defalarca kontrol etmek paranoya değil, tedbirdir.

Paranoid Bozukluk Türleri ve Evreleri

Farklı farklı paranoid bozukluk türleri bulunmaktadır. Fakat bu türlerin hepsi 2 temel özelliği paylaşmaktadır. Hiç istenilmeyen duyguları, dürtüleri ya da kendimizde hiç sevmediğimiz yönleri başkasına atfederiz. Aynı zamanda bu yansıtmayı da reddederiz. Paranoya hastaları reaksiyon – formasyon, yansıtma – inkar gibi süreçleri sık sık yaşarlar. Paranoyaların ortak özelliği, dünyadaki her şeyin kendimizle ilgili olduğunu düşünmektir. Paranoid bozukluk türleri ve evreleri şunlardan oluşmaktadır:

Paranoid Kişilik Bozukluğu

Aralarındaki en hafif paranoya türüdür. Çocukluk ve ergenlik döneminde ortaya çıkmaktadır. Aile hikayesinde şizofreni ya da sanrısal bozukluk hikayesi bulunan özellikle erkek bireylerde çok daha sık görülmektedir. Güvensizlik ve aşırı şüphecilik üzerine kuruludur. Zarar göreceklerine, aldatıldıklarına, tehdit edildiklerine inanabilirler. Buna bağlı olarak da düşmanlık sergileyebilirler. Yasalara bağlı çatışmalar başlatabilir, insanları ve şirketleri sık sık dava edebilirler. Tedavi olmak istemezler çünkü hasta olduklarına inanmazlar. Psikoterapi ile tedavi edilebilirler. Hastanın güven duygusu, benlik saygısını ve sosyal iletişim becerilerini yükseltme odaklı bir tedavi süreci yürütülür. Paranoid kişilik bozukluğunun yanında depresyon ya da anksiyete de görülüyorsa, antidepresanlar gibi ilaçlarla tedavi desteklenebilir.

Sanrısal Bozukluk

Hastalar, hayaller görebilir ve bunları gerçeklerden ayırmaktan zorlanabilirler. Düzenli ve belli bir sistematiğe bağlı olarak psikoz tipleri yaşarlar. Baskın sanrılar yani inançlar hakim olmaktadır. Hastaların davranışları, yaşadıkları sanrılara bağlı olarak değişmektedir. Megalomani ve zarar görme sanrıları olabilmektedir. Hastaların belli bir kısmında erotomani yani bütün insanlar tarafından arzulandığını düşünme problemi ile karşı karşıya kalınabilir.

Paranoid Şizofreni

Evreler arasında en şiddetli olanıdır. Çok fazla paranoyaların yaşandığı bir şizofreni evresidir. İnsanların düşüncelerinin radyo yayınları üzerinden yayınlandığına inanmak gibi komplo teorilerine inanabilirler. Hastaların gerçeklikle bağları kopma aşamasına gelmiş olabilir. Planlı bir ilaç tedavisi gerekmektedir.

Paranoid Bozukluk Teşhisi

Hastalarda paranoyanın teşhis edilmesi oldukça zordur. Çünkü ileri seviyede güvensizlik hissetme durumu, çok sayıda psikiyatrik hastalık için geçerlidir. Hastaya fiziksel bir muayene yapılır ve fiziksel nedenler ekarte edilir. Daha sonra psikiyatri bölümüne gönderilen hasta, ruhsal açıdan değerlendirme altına alınır. Bu noktada psikiyatriste, psikoloğa ya da ruh sağlığı uzmanlarına yönlendirilirler. Hastalara çocuklukları, okul hayatları, iş ve sosyal ilişkileriyle ilgili çeşitli sorular yönlendirilir. Hastanın kapsamlı bir değerlendirmesi yapılır. Psikolojik testlerin de yapılmasıyla birlikte teşhis konur ve tedavi süreci planlanmaya başlar.

Paranoya Tedavisi

Tedavide semptomların nedenlerine karşı ciddi bir yaklaşım sergilenmelidir. Tedavide ilaç tedavisi, psikoterapi ya da bireysel veya aile danışmanlığı gibi seçenekler değerlendirilebilir. Paranoya tedavisi zor bir tedavi olarak bilinmektedir. Tedavi süreci hasta için duygusal korunma, öfke kontrolünü kaybetme ve düşmanlaşmaya kadar ilerleyebilir. Tedaviyi yapan doktorun, hastayla güvenilir ve işbirliği yapıcı bir ilişki kurması gerekir. Doktor eğer hastayı kazanmayı başarırsa, akıl dışı düşüncelerin etkisini azaltabilir, sosyal becerilerini geliştirebilir. İleri evrelerde olan hastalar için paranoya tedavisi yapılırken, hastalığa sebep olan durum ortadan kalkana kadar hastanın hastanede yatması gerekmektedir. Paranoid bozukluk tedavisi yapılmayan hastaların durumları daha ciddi seviyelere gidebilmektedir.

Paranoyalara Karşı Çeşitli Öneriler

• Hastaların şüpheleri hakkında konuşmaları rahatlamalarını sağlar
• Destek gruplarına katılarak, deneyimlerinizi başkalarıyla paylaşabilirsiniz.
• Tehdit hissettiğiniz alanlardan uzak durabilir, güvende hissettiğiniz alanlarda buluşmalar gerçekleştirebilirsiniz.
• Spor yapabilirsiniz. Spor yapmak zihinsel sağlık açısından oldukça yararlıdır.
• Yeterli ve kaliteli uyku, zorlayıcı duygularla boğuştuğunuz anlarda size güç verir.
• Sağlıklı beslenmek ve kan şekerini sabit tutmak, ruh halinizi stabil hale getirebilir.
• Hobiler kazanmak, oyalanacak eğlenceler ya da aktiviteler yapmak önemlidir.
• Paranoyak düşüncelere kapıldığınız insanlardan kaçmak yerine, onlarla güvende hissettiğiniz alanlarda, iyi hissettiğiniz etkinlikleri yaparak, güven duygusu kazanmayı deneyin. Aile, iş ya da sosyal hayatta insanlardan kaçmak, zamanla tecrit edilmiş duygusu yaratarak, size psikolojik zararlar verebilir.

 

Sıkça Sorulan Sorular