Yatak yarası, tıbbi adıyla bası yarası olarak bilinen, cilt dokuların uzun süre basınca maruz kalması sonucu oluşan yaralanmalardır. Genellikle yatağa bağımlı, hareket kabiliyeti kısıtlı veya tekerlekli sandalyeye bağımlı kişilerde görülmektedir. Cilt üzerinde veya cilt altı dokularda meydana gelen bu yaralar, vücudun kemik çıkıntılarının üzerindeki dokuların kan akışının kesilmesiyle ortaya çıkar.
Yatak Yarası (Bası Yarası) Nedir?
Yatak yarası, tıbbi adıyla bası yarası veya dekübit ülseri olarak da bilinmektedir. Bu yaralar, kişinin uzun süre aynı pozisyonda kalması sonucunda cilt ve cilt altı dokularda oluşan yaralardır. Bu yaralar, özellikle yatağa bağımlı, hareketsiz veya tekerlekli sandalyeye bağımlı kişilerde daha sık görülmektedir. Çünkü cildin ve dokuların üzerindeki sürekli basınç, kan akışını engelleyerek doku ölümüne yol açar. Bası yaraları genellikle kalça, topuk, kuyruk sokumu ve dirsek gibi kemik çıkıntılarının olduğu bölgelerde oluşmaktadır. Sürekli olarak pozisyon değiştiremeyen veya değiştirmekte zorlanan kişilerde görülmektedir. Bununla birlikte eğer tedavi edilmezse enfeksiyon ve ciddi sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. Bu yaraların önlenmesi için hastaların düzenli olarak pozisyon değiştirmesi, cilt bakımı ve uygun destek yüzeylerinin kullanılması oldukça önemlidir.
Yatak Yarası Neden Olur?
- Yaşlılık, hastalık, bilinç kaybı, veya ameliyat sonrası iyileşme nedeniyle hareketsiz kalmak,
- Kalp-damar hastalıkları,
- Diyabet,
- Kilo kaybı,
- Nörolojik hastalıklar,
- Kötü ve dengesiz beslenme,
- Uygun olmayan tıbbi cihazların kullanılması,
- Dehidrasyon,
- Daha önce yatak yarasına sahip olmak,
- Anemi,
- Terleme veya idrar tutamama nedeniyle cildin ıslak kalması,
- İnce, kuru veya zayıf cilde sahip olmak,
- Sigara içmek,
- Ampütasyon,
- Derinin sürtünmesi,
- Kanser ilaçları, antienflamatuar ilaçlar veya steroidler kullanmak.
Belirtileri Nelerdir?
- Ciltte kalıcı kızarıklık,
- Etkilenen bölgede artan ısı hissi,
- Ciltte kabarcıklar, sıyrıklar veya açık yaralar,
- Cildin sertleşmesi veya şişmesi,
- İleri evrede, yara enfekte olduğunda kötü koku meydana gelmesi,
- Ciltte morarma veya maviye dönme,
- Etkilenen bölgede ağrı veya rahatsızlık hissi,
- Yaranın su veya irin sızdırması.
Yatak Yarası Nasıl Teşhis Edilir?
Bu yaraların teşhisi için kişinin başta aşağı tüm vücudu detaylı bir şekilde incelenmelidir. Kızılötesi termografi (IRT) gibi cihazlar sayesinde de yaralar erken teşhis edilebilmektedir. Bu yaralar özellikle vücudun belirli bölgelerinde kendini göstermektedir. Bu yaralar özellikle kalça, topuk, kuyruk sokumu ve dirsek gibi kemik çıkıntılarının olduğu bölgelerde oluşmaktadır. Bu nedenle o bölgelerdeki detaylı inceleme sonucunda erken teşhis dağlanabilir. Yaraların en sık meydana geldiği bölgeler şöyledir.
- Kalça,
- Dirsekler,
- Omurga ve omuzlar,
- Kulaklar,
- Topuklar, ayak parmakları, ayak bilekleri ve dizlerin arkasındaki deri,
- Başın arkası ya da yanları.
Yatak Yarası Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Tedavisi, yaraların ciddiyetine ve evresine bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Her şeyden önce yaranın bulunduğu bölgenin temiz ve kuru tutulması gereklidir. Yatak yarası olan hastalar, yatak pozisyonlarını sık sık değiştirmeleri gereklidir. Çünkü yaranın sürekli olarak baskıya uğramaması gereklidir. Bununla birlikte özel basınç azaltıcı yataklar ve minderler kullanılarak yaranın üzerine binen yük azaltılmalıdır. Yaranın temizliği ve bakımı düzenli ve dikkatli olarak yapılmalıdır. Yaranın temizliği için antiseptik solüsyonlar kullanılmalıdır. Tabi ki bunlar doktor tavsiyesi üzerine uygulanmalıdır. Kişide bası yarası var ise doktora gitmesi veya götürülmesi oldukça önemlidir. Doktor gerekli muayeneler sonucunda kişiye özel tedavi planlaması hazırlayacaktır.
Cilt bütünlüğünün korunması ve yaraların iyileşmesi için protein, vitamin ve mineral açısından zengin bir diyet önemlidir. İleri evre yatak yaralarında ise cerrahi müdahale gerekebilmektedir. Bu durumlarda, debridmanı (temizlenmesi) yapılarak yara bölgesi uygun bir şekilde kapatılır. Sonrasında yara bakımının düzenli olarak yapılması ve oluşabilecek komplikasyonların en aza indirilmesi oldukça önemlidir.
Komplikasyonları Nelerdir?
- Eklem enfeksiyonu,
- Cilt kanseri,
- Kan enfeksiyonu,
- Kemiğin şişmesi ve iltihaplanması,
- Cilt enfeksiyonu,
- Kemik üzerindeki tabakanın enfeksiyonu.
Yatak Yarası Korunma Yolları Nelerdir?
- Yatarken sık sık pozisyon değiştirmek,
- Yatan hastalar için; en az 2 saatte bir diğer tarafa dönmek,
- Mümkünse günde 2-3 kez kısa yürüyüşler yapmak,
- Bol bol su tüketmek,
- Balık, yumurta gibi protein içeriği yüksek gıdalar tüketmek,
Sık Sorulan Sorular
İleri düzeydeki yaralarda ameliyat doğru bir seçenek olabilmektedir. Normal hayata erken dönmeyi sağladığı ve enfeksiyon gibi komplikasyonları en aza indirdiği için tercih sebebidir. Ancak her durumda veya her hastaya yapılmamaktadır. Gerekli muayene ve doktor kontrolü sonrasında karar verilmektedir.
Öncelikle hasta ameliyatlı bölgenin üstüne yatmamalıdır. Düzenli beslenmeli, yeterli sıvı almalı ve ameliyatlı bölge düzenli olarak temizlenmelidir.
Yatak yarasında toplamda dört tane evre bulunmaktadır. Her evrenin kendine ait belirgin semptomları ve tedavi yöntemleri bulunmaktadır. Ancak her hastalıkta olduğu gibi erken tanı ve tedavi oldukça önemlidir. Bu nedenle bası yarası belirtilerini gösteriyorsanız doktora başvurmanız gerekmektedir.
