Yutma Güçlüğü Tanısı

Yutma güçlüğü, yiyecekleri veya sıvıları kolay bir şekilde yutamama durumudur. Bu rahatsızlığı yaşayan kişiler, yemek sırasında tıkanma ve boğulma gibi riskleri taşımaktadırlar. Diğer adıyla ‘disfaji’ olarak bilinen yutma güçlüğü, her zaman tıbbi bir durumun göstergesi değildir. Bazen kendi kendine geçebildiği gibi bazen de müdahale gerektirebilmektedir.

[trgebanner]

Avicenna Hastanesi olarak kaleme aldığımız bu yazıda yutma güçlüğü hakkında merak ettiğiniz tüm detayları ele aldık. Bu yazımızda disfaji hakkında aklınıza takılan her türlü soruya cevap bulabilirsiniz.

 

 

Yutma Güçlüğü Nedir?

Katı veya sıvı yiyeceklerin mideye ulaşması için daha fazla zaman ve çaba gerektiren bir hastalıktır. Ağır vakalarda yutma eylemi tamamen imkansız hale gelebilmektedir. Çok hızlı yediğinizde veya yemeğinizi yeterince iyi çiğnemediğinizde ara ara ortaya çıkan yutma güçlüğü, genellikle risk olmaz. Ancak kalıcı disfaji, hemen tedavi edilmeyi gerektiren ciddi bir tıbbi duruma işaret edebilmektedir. Bununla birlikte bu hastalık, hemen her yaş grubunda karşımıza çıkabilir ancak ileri yaşlarda daha sık görülür.

Disfaji Belirtileri Nelerdir?

Yutkunma zorluğunun genel olarak görülen belirti ve semptomları şunlardır:

• Yutma esnasında ağrı hissi (odinofaji),
• Yutkunmada zorluk,
• Boğazda, göğüste veya göğüs kemiğinin (sternum) hemen arkasında yiyeceklerin sıkışması hissi,
• Ağızdan salya akması,
• Aşırı balgam üretimi,
• Yiyeceklerin yemek borusundan geri gelmesi,
• Sık tekrarlanan mide yanması veya ekşimesi,
• Mide asidinin yukarı çıkması,
• Ani kilo kaybı,
• Yutkunma sırasında öksürme veya öğürme,
• Yiyecekleri küçük parçalara ayırarak yeme isteği.

Bu semptomlara sahip kişilerin mutlaka bir hekime başvurması gerekir.

Yutma Güçlüğü Nedenleri

Bazı durumlarda yutkunmada zorluk sebepleri tam olarak tespit edilememektedir. Bununla birlikte, bu hastalık genellikle aşağıdaki nedenlere bağlı olarak gelişmektedir.

Özofagus Disfajisi

Özofagus disfajisi, yutmaya başladıktan sonra yiyeceklerin boğazınızın dibine veya göğsünüze yapışması gibi veya yutkunurken yemek borusunda takılma hissi gibi bir hissi ifade etmektedir. Genel olarak bu hastalık şu sebeplerden kaynaklanabilmektedir:

• Akalazya: Alt özofagus kası, yiyeceklerin mideye girmesine izin verecek kadar gevşemediğinde, gıdalar boğaza geri dönebilmektedir. Bununla birlikte yemek borusunun duvarındaki kaslar da zayıf bir hale gelir ve bu durum zamanla ağır bir evreye dönüşür.
• Spazm: Bu durum, genellikle yutkunma eylemi gerçekleştikten sonra yemek borusunun yüksek basınçlı ve kontrolsüz kasılmalarına sebep olmaktadır. Yaygın spazmın etkilediği bölge genellikle alt yemek borusunun duvarlarında bulunan istemsiz kaslardır.
• Özofagus Darlığı: Yemek borusu daraldığında, büyük yiyecek parçalarının aşağı inmesine izin vermez. Genellikle özofagus darlığına, gastroözofageal reflü hastalığının sebep olduğu bazı tümörler veya skar dokusu sebep olmaktadır.
• Özofagus Tümörleri. Özofagusta tümör mevcut olduğunda yutmada güçlük giderek kötüleşir.
• Yemek borusu halkası. Alt yemek borusunda ince bir daralma alanı, aralıklı olarak katı gıdaları yutma güçlüğüne neden olabilmektedir.
• Eozinofilik Özofajit: Bir gıda alerjisine bağlı olarak gelişebilen bu duruma, yemek borusunda eozinofil olarak adlandırılan hücrelerin aşırı popülasyonu sebep olmaktadır.
• Skleroderma: Yara benzeri dokuların gelişmesi ve bu dokuların sertleşmesine bağlı olarak, alt özofagus kası zayıflayabilmektedir. Bu durum da mide asidinin yemek borusuna geri dönmesine ve sık sık mide ekşimesine neden olur.
• Radyasyon Tedavisi. Kanser hastalığının tedavisi olarak kullanıla bu tedavi biçimi, bazen yemek borusunun iltihaplanmasına ve yara izine sebep olabilmektedir.

Bazı durumlarda boğaz kasları çok zayıflar ve yutma eylemi başladığında, yiyeceklerin çiğnenmesi ve boğazdan aşağı inmesi zorlaşır.

Orofaringeal Disfaji

Boğazda yutkunma zorluğu olduğu sırada, yiyecekler nefes borusuna (trakea) kaçıyormuş gibi bir his oluşur ve bunun sonucunda boğulma, öksürme gibi belirtiler gözlenebilmektedir. Bu anlamda yutkunma güçlüğü ve nefes darlığı yaşanması birbiriyle ilişkilidir. Yutkunurken boğulma veya öksürme durumunun sıklıkla tekrarlanması ise pnömoniye yol açar. Bununla birlikte orofaringeal yutma güçlüğü şu nedenlere bağlı olarak gelişmektedir:

• Nörolojik Bozukluklar: Multipl skleroz ve Parkinson hastalığı gibi bazı hastalıklar yutkunmada güçlüğe sebep olabilmektedir. Bununla birlikte felç, beyin veya omurilik yaralanması gibi ani nörolojik hasarlar da yutma refleksinizi etkiler.
• Faringoözofageal Divertikül: Zenker divertikülü olarak da bilinen bu hastalık, boğazda, genellikle yemek borusunun hemen üzerinde, yiyecek parçacıkları oluşturan ve toplayan küçük bir kesenin oluşmasıdır. Yutma güçlüğüne, ağız kokusu veya tekrarlayan boğaz temizleme hissi ile öksürüğe sebep olmaktadır.
• Kanser: Bazı kanserler ve uzun süre radyasyona maruz kalmaya neden olan bazı tedaviler, yutma güçlüğüne neden olan etkenler arasında yer almaktadır.

Yutma güçlüğü yetişkinlerde görülebileceği gibi çocuklarda da ortaya çıkar.

Çocuklarda Yutma Güçlüğü

Yutma zorluğu, her yaştan insanda görülebilen bir rahatsızlıktır. Ancak, genel itibari ile ileri yaşlarda bu hastalığa daha sık rastlanır. Yine de yutma zorluğunun çocuklarda da görülmesi ihtimali vardır. Nadiren olsa bile beslenme bozukluğu görülen bazı çocuklarda yutkunma güçlüğüne rastlanmaktadır.

Çocuklarda yutma güçlüğü görülmesinin bazı nedenleri şunlardır:

• Sinir sistemi ile ilgili bozukluklar,
• Sindirim sistemi rahatsızlıkları,
• Erken doğan bebekler,
• Dudak ve ağız yaraları,
• Kalp hastalıkları,
• Stres.

Çocuklarda yutkunmada güçlük belirtileri kolay fark edilebilir belirtilerdir. Özellikle yemek yerken yutma sırasında vücutta oluşan kasılma hali, farklı kıvamlarda olan yiyecekleri reddetme ve yemek yeme zamanının uzaması gibi belirtiler yutma zorluğunu işaret edebilmektedir. Bununla birlikte çocuğunuzda fark ettiğiniz yeme bozuklukları için mutlaka alanında uzman bir çocuk doktoruna başvurmanız gerekir. Yeme bozuklukları erken müdahale edilmediği takdirde, ileri dönemlerde ağır sindirim sistemi hastalıklarına neden olur.

Psikolojik Yutkunma Zorluğu

Bazı durumlarda yutkunma sırasında hissedilen güçlük, psikolojik olabilmektedir. Bunun en temel sebeplerinden biri, özellikle gribal enfeksiyonlar ve diğer solunum sistemi hastalıklarında görülen boğaz ağrısıdır. Bu tür enfeksiyonlarda bademciklerin şişmesi ve boğazın tahriş olmasına bağlı olarak, yemekleri yutarken veya sıvı alırken boğazda ağrı hissi yaşanır. Bu da yutma güçlüğü problemine neden olur. Ancak bu rahatsızlık, sahip olunan hastalığın iyileştirilmesi ile birlikte geçmektedir. Bunlarla birlikte anksiyete ile ilişkili olarak da yutma güçlüğü görülebilmektedir. Genellikle boğazda gerginlik olması ve nefes darlığı gibi nedenlerle anksiyete yutma güçlüğüne sebep olur.

Psikolojik Yutkunma Zorluğu Belirtileri

Psikolojik olarak görülen yutkunma zorluğu belirtileri genel itibari ile şu şekildedir:

• Kısık veya tiz çıkan ses,
• Yemek esnasında öğürme veya öksürme,
• Yemek yerken veya sıvı alırken soluk alıp vermede zorluk,
• Sık sık tükürme isteği,
• Ani kilo kaybı.

Bebeklerde ise bu belirtiler; sıvı alımında yetersizlik, iştahsızlık, sık sık boğulma ve yemek yeme eyleminden kaçma isteği olarak kendini göstermektedir.

Psikolojik Yutkunma Zorluğu Neden Olur?

Genellikle anksiyete, yoğun stres, gribal enfeksiyonlar ve diğer solunum yolu enfeksiyonları psikolojik yutkunma zorluğunun nedenleri arasında görülmektedir. Psikolojik sebeple oluşan yutkunmada zorluk, endişelenmeyi gerektirecek bir durum değildir. Çünkü nedenlerin ortadan kaldırılması ile birlikte bu rahatsızlık da geçer. Ancak bu durumun sürekli yaşanması halinde, tedavi ihtiyacı olduğunu anlamak gerekir. Bu rahatsızlığa neden olan etkenler kişiye ve genel sağlık durumuna göre değişkenlik gösterebilmektedir. Psikolojik yutkunma güçlüğünde tedavi planı ise, altta yatan nedene bağlı olarak yapılmaktadır.

Yutma Güçlüğü Tanı Yöntemleri

Disfaji şikayetiyle bir uzmana başvurduğunuzda, doktorunuz öncelikle hastalığın teşhisi için detaylı fizik muayene yapar. Ardından kesin tanılama adına şu testleri isteyebilir:

• Kontratlı Röntgen: Bu işlemden önce hastaya, yemek borusunu kaplayan ve röntgende daha iyi görünmesini sağlayan bir solüsyon içirilir. Görüntüleme verileri ile hekim, yemek borusunun şeklindeki farklılıkları tespit edebilir ve kas aktivitesini değerlendirir. Bununla birlikte, yutma esnasında boğazınızdaki kasların nasıl çalıştığını izlemek veya yemek borunuzdaki solüsyonunun göstermediği tıkanıklıkları belirleyebilmek için katı yiyecekler yutmanızı ister.
• Yutma Çalışması: Bu yöntemde değişik kıvamlarda baryum solüsyonu ile kaplı yiyecekleri yutmanız sağlanır. Dinamik olarak uygulana bu test, yutulan yiyeceklerin ağzınızdan ve boğazınızdan geçerken görüntüsünü alır. Alınan görüntüler, yutkunduğunuzda ağız ve boğaz kaslarınızın çalışabilirliğindeki problemleri göstererek, gıdaların solunum tüpünüze girip girmediğini belirler.
• Endoskopi: Yemek borusunun ayrıntılı olarak incelenebilmesi için görebilmesi için yapılan bir tetkik yöntemidir. Bu işlemde, boğazdan içeri endoskop adı verilen ince, esnek ve ışıklı bir alet geçirilmektedir. Bununla birlikte işlem esnasında ihtiyaç duyulduğu taktirde, herhangi bir iltihaplanma, eozinofilik özofajit, daralma veya tümör varlığını aramak için yemek borusu biyopsisi yapılabilmektedir.
• Özofajial Manometri Testi: Bu işlemde, yemek borusunun içine küçük bir tüp yerleştirilerek yutma sırasında özofagus kasının aktivitesi ölçülmektedir. Basıncı ölçmek için tüpün içinde basınç ölçer sensörler bulunmaktadır. Özofagus yemek esnasında kasılmaya başladığında basınç ölçümü başlar ve bir kayıt cihazında kaydedilerek sonuç alınır.
• Görüntüleme Tetkikleri: Bu tetkikler Manyetik Rezonans (MR) veya Bilgisayarlı Tomografi (BT) taramalarını içermektedir.

Söz konusu uygulamalardan sonra disfaji tedavisine karar verilir.

Disfaji Tedavisi

Bu tedaviler, mevcut yutma güçlüğünün türüne veya sebebine bağlı olarak değişebilmektedir. Gerekli testlerden sonra hastalık tanısı gerçekleşir ve tedavi türüne karar verilir. Disfaji çeşitlerine bağlı olarak uygulanan tedavi türleri şu şekildedir:

Orofaringeal Disfaji

Orofaringeal disfaji için başvurduğunuz doktor, sizi bir konuşma veya yutma terapistine yönlendirebilir. Bunun dışında şu terapileri önerilir:

• Egzersiz: Bazı egzersizler yutma kaslarınızı kontrol etmeye veya yutma refleksini tetikleyen sinirleri tekrar yardımcı olabilmektedir.
• Yutma Teknikleri Geliştirmek: Bu terapi şeklinde yutma güçlüğünüzü kontrol edebilmek için özel yemek yeme taktiklerini öğrenirsiniz. Özellikle Alzheimer hastalığı veya Parkinson hastalığı gibi nörolojik hastalıkların neden olduğu yutma güçlüğünü telafi etmeye yardımcı olacak egzersizler ve yeni yutma teknikleri bu terapi aracılığı ile öğretilmektedir.

Bu uygulamalar ile orofaringaeal disfaji rahatsızlığı önlenebilir.

Özofagus Disfajisi

Bu hastalık için uygulanan tedavi şekilleri şunlardır:

• Özofagus Darlığı: Akalazya veya diğer adıyla yemek borusu darlığı için, doktorunuz özofagusu hafifçe germek ve genişletmek adına özel bir balon takılı endoskop kullanarak, esnek bir tüp yerleştirir.
• Ameliyat: Özofagus tümörü, akalazya veya faringoözofageal divertikül hastalıkları için özofagus yolunu temizlemek amacıyla cerrahi operasyon gerçekleştirilmektedir.
• Medikal Tedavi: Mide asidini azaltmak amacıyla doktorunuz, ağız yoluyla tedavi önerilir. Bununla birlikte doktorunuzun reçete ettiği ilaçları uzun süre kullanmanız gerekebilmektedir. Eğer Eozinofilik özofajitiniz varsa, kortikosteroidler kullanmaya da ihtiyacınız olma ihtimali vardır. Yemek borusu spazmlarında genellikle kas gevşetici ilaçlar çare olur. Bununla birlikte sizin için en uygun tedavinin hangisi olacağına uzman hekiminiz karar verecektir.

Bu uygulamalar ile özofagus disjajisi önlenebilir.

Şiddetli Disfaji

Sahip olduğunuz yutma güçlüğünün, beslenmenizi tamamen etkilediği durumlarda şu tedaviler önerilmektedir:

• Özel Sıvı Diyet: Doktorunuz tarafından yazılan diyet planı, sağlıklı bir kiloyu korumanıza ve dehidrasyonu (sıvı kaybını) önlemenize yardımcı olur.
• Beslenme Tüpü: Yutma zorluğunun yeme içmeyi tamamen engellediği durumlarda bir beslenme tüpü takılmasına ihtiyaç duyulur. Bunun ardından beslenme işlemi bu tüp aracılığı ile gerçekleştirilmektedir. Ancak bu yöntem yutma güçlüğünün son evresinde uygulanmaktadır.

Bu yöntemleri ile şiddetli disfajinin önüne geçilebilir.

Yutma Güçlüğü Tedavisinde Kullanılan Ameliyat Teknikleri

Kemik büyümeleri, faringoözofageal divertikül ve akalazya dahil olmak üzere boğaz daralması veya tıkanıklıklarından kaynaklanan yutma güçlüklerini gidermek amacıyla cerrahi yöntemler uygulanabilmektedir.

Uygulanacak olan cerrahi yöntem, yutma güçlüğü hastalığının nedenine bağlı olarak değişmektedir. Genel olarak kullanılan ameliyat teknikleri aşağıdaki gibidir:

• Laparoskopik Heller Miyotomi: Özellikle akalazyası olan kişilerde yemek borusunun alt ucundaki kasın açılmaması ve mideye yiyecek bırakmaması halinde yapılan bir ameliyattır. Bu hastalar için ilk basamak tedavi olarak kullanılmaktadır.
• Peroral Endoskopik Miyotomi (POEM): Dünyada sayılı merkezde uygulanan Peroral Endoskopik Myotomi yani POEM yöntemi ile basit endoskopi işlemi yapılmaktadır. Bu şekilde ağız içerisinden girilerek yemek borusundaki sorunlu olan kaslar kesilip dışarı atılmaktadır.
• Stent Yerleştirme: Doktorunuz, emek borusundaki daralmayı veya tıkanıklığı açmak amacıyla metal ya da plastik bir tüp yani stent yerleştirir. Bazı stentler özofagus tümörü olan kişilerde kalıcıdır, diğerlerinde ise geçici olarak takılır. Tedavi sonlandığında stent çıkarılmaktadır.

Medikal tedaviler genellikle ameliyattan sonraki dönemde destekleyici tedavi olarak uygulanmaktadır.

 

Sıkça Sorulan Sorular