Amnezi Nedir?
İlk olarak “Amnezi hastalığı nedir?” sorusunun yanıtını aramamız gerekir. Amnezi hastaları, yeni bilgiler edinmekte ve bu bilgileri hafızalarına kaydetmekte güçlük çekerler. Fakat, akla ilk gelenin aksine bu hastalar, kim olduklarını hatırlamakta yani kimlikleri hakkında herhangi bir problem yaşamamaktadırlar. Kas becerileri ve kas hafızalarıyla ilgili bir problemleri bulunmamaktadır. Yaşlılık döneminde hafif hafıza kaybı kabul edilebilir bir durumdur ama amnezi, ciddi bir hafıza kaybı olarak kabul edilir.
Tarihte Amnestik Sendrom
Biraz da amnestik sendrom hastalığının geçmişine gidelim. 1957 senesinde Scoville ve Milner isimli iki bilim insanı, bir hastalarının medial temporal lobunun amneziyle ilişkisini buldular. Temporal lob denilen beyin bölgesi, içerisinde hipokampüs denilen bölgeyi barındırmaktadır. Bu hasta, beyninin her iki tarafında yer alan temporal loblarını ameliyat ile aldırdıktan sonra, çok yüksek seviyelerde hafıza problemleri yaşamaya başlamıştır. Bu tarz hastalar sayesinde bilim adamları, amnestik sendrom hastalığının ve hafızanın beyin denilen organdaki yerini keşfettiler. Daha sonraki yıllarda, hipokampusun de içerisinde yer aldığı medial temporal lobun, insan hafızası için çok büyük öneme sahip olduğu öğrenildi. Günümüzde bilim insanları, halen bu bölgeler için büyük emek harcamakta ve ayrıntılı bir hafıza haritası çıkarmaya çalışmaktadır. Örnek vermek gerekir ise, son yıllarda nobel ödüllerinden birisinin entorhinal korteks ve hipokampüs arasındaki bağlantının araştırıldığı çalışmaya verildiğini söyleyebiliriz.
Hipokampüs Nedir?
Hipokampüs, medial temporal lobta bulunan ve deniz atına benzetilen bir beyin parçasıdır. Birincil görevi, hafıza kaydı ve hafızanın kullanımı olup, nöroendokrin tertibinde de büyük rol oynamaktadır. Hipokampüsün zarara uğraması gibi durumlarda amnestik sendrom ile karşı karşıya kalınabilir.
Hafızanın Gruplandırılması
Amnestik sendrom üzerinde yapılan çalışmalar bilim dünyasına hafızanın birden çok sistemle birlikte çalıştığını göstermiştir. Bu sistemlerden herhangi birisinin zarar uğraması durumunda amnezinin türü de ona göre değişiklik göstererek ortaya çıkmaktadır. Bu noktada amnestik sendrom türlerinin neler olduğunun üzerinde durmak gerekir.
Bellek ya da bir başka deyişle hafıza hakkında da biraz bilgi sahibi olmamız gerekir. Bellek, kendi içerisinde ikiye ayrılır. Birisi bildirimsel hafıza, diğeri de örtülü hafızadır. Bildirimsel hafıza, isteyerek çağırdığımız bilgileri temsil eder. Türkiye’nin en kalabalık şehri hangisidir diye sorulduğu zaman, İstanbul yanıtını veririz. Bu bilgi, bildirimsel belleğimiz tarafından bize iletilir. Öte yandan, yolda yürürken adım atmamız gerektiğini ya da bisiklet sürerken pedal çevirmemiz gerektiğini düşünerek yapmayız. Bu da örtülü bellek sayesinde yaşanmaktadır.
Amnezi Türleri ve Türlere Göre Belirtileri Nelerdir?
Amnezi hastalığının en büyük belirtisi hafıza kaybıdır. Hastalar genellikle olayları, küçük ayrıntıları durumları ve yerleri hatırlamakta zorlanırlar. Kas aktivitelerinde büyük farklılıklar yaşanmaz. Hasta yürümeye, akıcı konuşmaya ve kim olduğuyla ilgili bilgileri hatırlamakta zorlanmazlar. Hastalığın farklı farklı alt dalları bulunmaktadır. Amnezi çeşitleri şunlardır:
Retrograd Amnezi
Bu hastalığa sahip hastalar, amnezi hastalığından önce oluşan hafızayı kaybetmeye başlarlar. Hastalık başlamadan önceki kısa süreli hafıza çok daha fazla etkilenir. Hastalar, adlarını, kim olduklarını, yüzlerini, yerleri ve genel bilgileri hatırlamakta problem yaşarlar. Çocuklukta oluşturulan uzun süreli bellek ise retrograd amnezi hastalığından daha zor etkilenmektedir. Hastalar bir önceki gün yaşadığı olayları hatırlayamazken, çocukluğuna dair birçok şeyi çok net şekilde hatırlayabilirler. Hastanın bisiklet sürmek, piyano çalmak ya da araba sürmek gibi becerileri yerinde kalır.
Anterograd Amnezi
Anterograd amnezi, hastanın yeni bellek oluşturamaması olarak bilinir. Hasta yeni bilgileri belleğine kaydetmekte güçlük çeker. Hasta en son ne yediğini veya yeni tanıştığı kişinin kim olduğunu unutabilir.
Geçici Global Amnezi
Aniden başlayan, ataklarla devam eden kısa süreli hafıza kaybına geçiçi global amnesik sendrom adı verilmektedir. Ataklar başladığı zaman, hasta son yaşadıklarında unutkanlık başlayabilir. Nerede olduğunu veya o an olduğu yere nasıl geldiğini hatırlamayabilir. Aynı anda atak esnasında neler olduğunu da anlamakta güçlük çekebilirler. Çevrelerindekilere sorular sorabilirler ve verilen cevapları da anlık olarak unutup, yeniden yeniden sorabilirler. Hasta, bu anlarda kim olduğunu unutmaz. Atağın etkilerini kaybetmesi birkaç saati bulabilir. Hasta kendisini toparlamaya başladığı zaman, atak esnasında yaşadıklarını ve içine girdiği durumu hem hatırlamaya hem de anlamaya başlar.
Çocukluk Amnezisi
İnsanlar genel olarak hayatlarının ilk 5 yılını hatırlayamazlar. Bu durumuma çocukluk amnezisi ya da bebeklik amnezisi adı verilmektedir.
Amnezi Neden Olur?
- Demans: İnsan belleğinin beyindeki yerinin yaş ilerledikçe değiştiği düşünülür. Eskiden oluşturulan belleği kaybetmek ancak, beyin dokusunda güçlü bir bozulmanın işaretidir. Bu bozulmalar genel olarak Alzheimer gibi çeşitli demans hastalıklarından kaynaklı olabilir. Demans hastaları genel olarak önceden oluşturulan hafızadan ziyade, yeni oluşan hafızalarıyla ilgili problemler yaşarlar.
- Kafa Travması: Tümör, inme, enfeksiyon gibi çeşitli beyin işleyişlerine etki edebilecek kafa travmaları da amnezi nedenleri arasındadır. Travmaya bağlı olarak ortaya çıkan amneziler ne yazık ki kalıcı olabilir.
- Hipokampüste Bozulma: Hipokampüs, beynin hafızadan sorumlu bölümüdür. Bellek oluşturma, hafızanın düzene oturtulması, çeşitli anıların ya da bilgilerin gerektiği zaman hatırlanması gibi oldukça farklı ve zorlayıcı görevleri vardır. Sürekli görev halinde hücreleri olduğu için, çok fazla enerjiye ihtiyaç duyarlar. Bu hücrelere gereken besin ve oksijen sağlanamazsa ya da hücrelerin doğru çalışmasına engel olabilecek maddeler ortamda bulunursa, hücreler fonksiyonlarını yerine getiremezler. Bu da bellek oluşturma noktasında ya da var olan bellekleri hatırlama gibi gerekliliklerde problemler doğururlar.
- Alkol: Alkol tüketimi, insanlarda geçiçi bilinç kaybına yol açabilir. Buna blackout adı da verilmektedir.
- Elektrokonvulsiv Terapi: Depresyona karşı tedavi olarak kullaılan bu tekniğe maruz kalan insanlarda amnezi ile karşılaşmak mümkündür.
- Stres ve Travma: Stres ve ciddi seviyelerde travmalar amneziye neden olabilmektedir. Genelde dissosiyatif amnezi olurlar. Peki, dissosiyatif amnezi nedir? Bu türde hastalar, bir türlü aşamadıkları düşünceleri, gün yüzüne çıkmasını istemedikleri korkularını ve istemeden yaşadıkları olayları reddederler. Hatırlamak istemezler. Bulundukları çevreden uzaklaşabilir, yakınlarına bilgi vermeden bir yere ya da tatile gitme gibi eylemlerde bulunabilirler.
Amnezi Tanısı Nasıl Koyulur?
Amnezi belirtileri ile karşılaşan bir insanın hiç zaman harcamadan bir doktor kontrolünden geçmesi gerekmektedir. Doktora gidildiğinde belirtilerin ne zamandır yaşandığı, belirtileri ortaya çıkartan bir olay olup olmadığı, belirtilerin sürekli mi yoksa ara ara mı olduğu, giderek artış gösterip göstermediği, yakın tarihlerde bir kafa travması yaşanıp yaşanmadığı ve başka hastalıkların yaşanıp yaşanmadığı anlatılmalıdır. Bu sorulara verilecek olan cevaplar, teşhis koymada oldukça önemlidir.
Hastalığın teşhisinde, kişinin hastalık öyküsü, nörolojik muayene, fiziksel muayene, düşünme, yargılama, uzun ya da kısa dönem hafıza kontrolü gibi değerlendirmeler için test yapılmalıdır. Öte yandan hastanın MRI ve BT gibi görüntülemeleri de alınmalıdır. Amneziye sebep olabilecek enfeksiyon ya da mineral eksikliği gibi problemlerin de kan testiyle bulunması gerekmektedir. Beyin aktivitesini incelemek adına EEG çekilmesi gerekebilir.
Amnezi Tedavisi
Amnezi hastalığının tam anlamıyla net bir tedavisi bulunmamaktadır. Hastalığı yaratan sebepler tedavi edilir. Eğer hastalık alkol kullanımına bağlı olarak gelişmiş ise, hastanın alkolü bırakması gerekir. Eğer hastalığı yaratan sebep enfeksiyon olmuşsa, hastaya enfeksiyon tedavisi yapılır. Demans kaynaklı amnezi yaşanması durumunda net bir tedavi olmasa da, öğrenme ve hatırlama durumlarını destekleyen çeşitli ilaçlar hastaya verilebilir. Hafıza kaybı eğer kalıcı ise, ergoterapi tedavisi uygulanabilir. Tıp teknolojilerinin geldiği son nokta itibariyle, amnezi hastaları için yeni tedaviler umut olmuştur. Hastalar çeşitli eğitimler alabilir ya da akıllı telefonları, akıllı saatleri ya da tabletleri kullanarak günlük hayattaki işlerini kendilerine hatırlatabilirler. Kendi başına hatırlatıcı kuramayacak olan hastalar için yakınları tarafından hatırlatmalar hazırlanabilir.
Amneziyi Önlemenin Yolları
Yaşam tarzında yapılacak ufak değişiklikler ile amnezinin önüne geçmek mümkündür.
- Fazla alkol tüketmemek
- Kafa travmasına karşı koruyu önlemler almak
- Egzersiz yapmak
- Mental olarak aktif bir hayat sürmek
- Yeterli seviyede su içmek
- Dengeli ve mevsimsel gıdalarla sağlıklı beslenmek
Bu önlemler sadece amneziyi değil, birçok hastalığı engeller. Avicenna Ataşehir Hastanesi’nin temel hedefi, risk altında olan insanların hastalığa henüz yakalanmadan teşhis edilmesi ve hastalık ortaya çıkmadan engellenmesidir.
Sıkça Sorulan Sorular
Amnezi nedir?
Amnezi, yeni bilgileri öğrenme ve bellek oluşturmada sıkıntı yaşayan kişilerdir. Bir çeşit hafıza kaybı olarak bahsedilebilir.
Amnezi tedavi ile iyileşebilir mi?
Amnezi hastalığını tamamen iyileştiren bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Ancak hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak adına yöntemler uygulanabilir ve hayat tarzında değişikliğe gidilebilir.
